Genetika va evolyutsion

Mimikriya 
bir qancha olimlar tomonidan o`rganilgan. chunonchi, Uolles 
Malayya arxipelagida tarqalgan va Papilio avlodiga mansub kapalaklarda mimikriya 
hodisasini kuzatdi va uning sabablarini tushuntirib berdi. U shuningdek, Kallima 
kapalagi qanotlarining old va orqa tomonlari turli rangda ekanligini, xavf-xatar 
tug`ilgan vaqtda u qanotlarini birlashtirib, so`ligan barg shakliga kirishini va shu 
tufayli dushmandan o`zini himoya qilishini aniqlagan. Mimikriya deganda, bir 
organizmning rangi va shakli jihatdan boshqa organizm yoki uning ayrim organlariga, 
tashqi muhitdagi narsalarga o`xshashligi tushuniladi. Mimikriya 2 xil bo`ladi. 1862 
yili Bets dushman tomonidan ko`plab iste’mol qilinadigan kapalaklar soxta 
ogohlantiruvchi rangta ega bo`lsa, ya’ni tashqi qiyofasi bilan yeb bo`lmaydigan 
ogohlantiruvchi rangga ega kapalaklarga o`xshash bo`lsa, dushmandan himoyalanishi 
mumkin ekanligini kuzatgan. Mazkur faraz yordamida olim Janubiy Amerikada 
tarqalgan o`zaro qon-qarindosh bo`lmagan kapalaklarning rang tomondan 
o`xshashligini tushuntirib berdi. shunga binoan, Bets mimikriyasida o`xshashlik hosil 
qiluvchi juftning taqlid qiluvchi organizmi himoyalanish xossalaridan mahrum 
bo`ladi, lekin uning rangi, shakli himoyalangan nusxaga o`xshaydi. Chunonchi, oq 
kapalak tashqi ko`rinishidan gelikonid oilasiga mansub, yeb bo`lmaydigan kapalakka, 
tukli ari pashshasi esa tukli ariga, arisimon kapalak esa ariga o`xshash bo`ladi va 
hokazo. 
1879 yili F. Myuller organizmlar orasidagi o`zaro o`xshashlik boshqacha 
yo`nalishda ham vujudga kelishini qayd qildi. Uning mulohazasiga ko`ra, qushlar 
qaysi hasharotni yeb bo`ladi, qaysisini yeb bo`lmaydi, degan muammoni yechishi 
uchun ogohlantiruvchi rangga ega hasharotlarning bir nechtasini «tatib ko`rishi» 
kerak. Bunday sharoitda agar ikkita yeb bo`lmaydigan hasharot turi o`xshash bo`lsa, 
ularning har ikkisining soni nisbatan kamayadi. Shunga ko`ra, har bir turdagi qirilib 
ketgan organizmlarning soni bir turga mansub organizmlar qirilganiga qaraganda 
ancha kam bo`ladi. Binobarin, Myuller mimikriyasida himoyalangan ikkita yoki bir 
nechta organizm tashqi tomonidan bir-biriga o`xshaydi, natijada mimikriya halqasi 
hosil bo`ladi. Chunonchi, Janubiy Amerikaning ba’zi yerlarida birgalikda yashaydigan 
kapalaklarning Danaidoe, Neotropidae, Heliconidae, Acraelinae oilalarida o`zaro 
taqlid qilish xususiyati mavjud. Albatta, bu kapalaklarni yeb bo`lmasligi haqida 
qushlarda shartli refleks hosil bo`lguncha, har bir turdan ma’lum miqdordagi organizm 
nobud bo`ladi. Lekin o`zaro taqlid qilish mavjudligi tufayli har bir turdan qirilgan 
organizmlar soni anchagina kam bo`ladi. Arilar ko`pchilik turining tanasi qora va 
sarg`ish rangda bo`ladi. Ko`p asalarilarda ham shunday ranglarni ko`rish mumkin. 
Binobarin, ular ham mimikriya halqasini hosil qiladi. Organizmlar orasida keng 
tarqalgan xilma-xil rang va shakllarning asosiy kategoriyalari ana shulardan iborat. 
Morfologik moslanish bilan bir qatorda fiziologik moslanish ham mavjud bo`lib, 
u tana temperaturasining, qonda tuz va qand konsentratsiyasining turg`un holda 

---

164 
saqlanishiga qaratilgan.