Genetika va evolyutsion

2.
 
Populyatsiya to`lqini — boshlang`ich evolyutsiya omili sifatida. 
Tabiatda bo`g`indan-bo`g`inga o`tgan sari individlar soni o`zgarmay, turg`un 
holatda saqlanadigan birorta ham tur, populyatsiya yo`q. Ko`pchilik tur va 
populyatsiyalarda organizmlar soni ko`p yoki kam me’yorda o`zgarib turadi. 
Chunonchi, mart qo`ng`izi, chivin, sichqonlar soni turli yillarda bir necha million 
nisbatda ko`payishi yoki kamayishi kuzatilgan. Tur yoki populyatsiyaga mansub 
organizmlar soni har xil sabablarga ko`ra o`zgaradi. Ba’zan abiotik omillarning 
noqulayligi (hasharotlar, amfibiyalar, reptiliyalar uchun sovuq sharoit), o`txo`r 
hayvonlar esa yirtqichlarning ta’siri tufayli son jihatdan turli yillarda turlicha 
bo`ladi (24-rasm). 
Tur yoki populyatsiyada bo`g`indan-bo`g`inga o`tgan sari organizmlar sonining 
o`zgarib turishi «hayot to`lqini» yoki «populyatsiya to`lqini» deb ataladi. Tur yoki 
populyatsiyaga mansub organizmlarning son jihatdan o`zgarib turishining aniq 
sabablari turli-tumandir. Ular muhitning biotik va abiotik omillariga taaluqlidir.

---

135 
24- rasm.
 Ba’zi bir sut emizuvchilar populyatsiyasida individlar sonining o`z-
garish harakteri:A-oq sichqonning uchta populyatsiyasi;B-Shimoliy Yevropa qismi-
da yashaydigan silovsin; tulki; bo`ri va oq tovushqon populyatsiyalar guruhi: B- tiyn-
ning Kostrama populyatsiyasi (punktir chiziqlar bilan qora qarag`ay urug` hosili ifo-
dalangan;G-oddiy yerqazar,punktir chiziqlar bilan bahorgi toshqinlar ifodalangan
. 
Muhit sharoitining doim o`zgarib turishi voyaga yetgan organizmlarning sonini 
o`zgarishiga olib keladi. Tabiatda organizmlarning qirilish sabablariga to`xtalib, 
birinchi navbatda ularniig tasodifiy nobud bo`lishini qayd etish kerak. 
Organizmlarning tanlanib nobud bo`lishi yoki yashab qolishi esa evolyutsiyaning 
asosiy omili — tabiiy tanlanishi natijasidir. 
Tabiatda populyatsiya to`lqinlarining ko`p xillari uchraydi. A. V. Yablokov 
va A. G. Yusufov fikriga ko`ra, ularni tubandagi xillarga bo`lish mumkin.