Genetika va evolyutsion

5.
 
Konvergensiya
Divergensiya evolyutsiya jarayonining asosiy yo’nalishini tashkil etadi. Lekin 
ayrim hollarda kelib chiqishi jihatidan bir-biridan uzoq bo’lgan formalar tarixiy davr 
mobaynida bir xil muhit sharoitida yashab kelgan. Oqibatda ular o’xshash belgi-
xossalarga ega bo’lgan, ya'ni ular o’rtasida konvergent o’xshashlik yuzaga kelgan. 
Hayvonlarda konvergensiya hodisasi tanasi shaklining ko’rinishida yoki ayrim 
organlarining tuzilishidagi o’xshashlikda namoyon bo’ladi. Masalan, akula, ixtiozavr 
va delfinlarning tana tuzilishi bir-birinikiga o’xshash (I5-rasm), vaholanki, akula 
umurtqalilarning baliqlar sinfiga, ixtiozavr sudralib yiiruvchilar sinfining mezozoy 
erasida ya-shab, so’ng qirilib ketgan ajdodlariga, delfin esa sutemizuvchilar sinfiga 
mansub. Bularning har biri qaysi sinfga mansub bo’lsa, o’sha sinf uchun xos bo’lgan 
ichki tuzilishga ega, ammo o’xshash hayot sharoiti, ya'ni suv muhiti ularning tanasi 
duksimon shaklda, harakat organlari ham o’xshash bo’lishiga olib kelgan. 

---

70 
15-rasm. Suv hayvonlarning tanasi umumiy shaklining va 
suzgichlarining konvergent o’xshashligi: 
1 — akula; 2 —ixtiozavr; 3 — delfin. 
Tashqi tomondan o’xshashlik qushlar bilan ko’rshapalaklar va mezozoy erasida 
yashagan uchuvchi kaltakesaklar — pterozavrlarga ham xosdir. Amazonka daryosi 
sohillaridagi o’rmonlarda yashaydigan kalibra qushi va kalibrasimon brajnik 
kapalagining tashqi ko’rinishi, ya'ni tanasi, qanotlarining shakli, xartumining uzunligi 
bir-birinikiga o’xshash. Bundan tashqari, brajnik kapalagi gul yaqiniga kelganda 
havoda parillab to’xtab turib, kalibra singari xartumi bilan gulning nektarini so’radi. 
Ko’rsichqon bilan buzoqboshining oldingi yer kavlagich oyoqlari bir-birinikiga juda 
o’xshash, holbuki, ko’rsichqon sutemizuvchilar sinfiga, buzoqboshi hasharotlar sinfiga 
kiradi.