Genetika va evolyutsion

Ba’zi o`simliklar va hayvonlarning urchishiga oid ma’lumotlar 
 
Organizmlar 
Nasli 
Zubturum 
39000—40000 
Ituzum 
108000 
G`umay 
235000 
Eshaksho`ra 
400000 
Oqsho`ra 
1369000 
Yashil qurbaqa 
10000 
Laqqa baliq 
136000 
Tikan baliq 
216000 
Zog`ora baliq 
288000 
Treska 
10000000 
Agar har bir organizm qoldirgan naslning hammasi yashab qolgudek bo`lsa, u 
holda har birining nasli tezda yer yuzini qoplab olgan bo`lur edi. Darvin uqtirishicha, 
fil butun hayoti davomida atiga 6 ta bola tug`adi. Ularning normal rivojlanishga hech 
qanday to`siq yo`q, deb faraz qilsak, bir juft filning nasli 740—750 yildan so`ng 19 
milliontaga yetishi mumkin. 
K. A. Timiryazev fikricha, agar bitta qoqio`t 100 dona urug` hosil qildi, deb 
taxmin qilsak, uning nasli urchiyotganda hech qanday qarshilikka uchramagan taqdirda 

---

64 
10 avloddan keyin yer yuzidagi quruqlikka qaraganda 15 marta ortiq maydonga 
tarqalishi mumkin edi. Aslini olganda, har bir organizmning cheksiz ko`payish 
imkoniyatlari chegaralangan. Uning ko`payishiga o`lik tabiatning noqulay sharoiti, 
boshqa organizmlar qarshilik ko`rsatadi. Darvin «yashash uchun kurash» g`oyasini 
ilgari surganda, Maltus kitobi bilan tanishgan. Bundan Darvin Maltus ta’limotini 
quvvatlagan, degan xulosaga kelish yaramaydi. Maltus «Aholining ko`payishi» asarida 
burjua jamiyatidagi tengsizlik, ekspluatatsiyani niqoblash maqsadida odamlar 
geometrik progressiya yo`li bilan, hayot vositalari, ya’ni oziq-ovqat mahsulotlari, 
sanoat uchun xom ashyo esa arifmetik progressiya asosida ko`payadi, shunga ko`ra, 
jamiyatda yashaydigan kishilarni oziq, kiyim-kechak bilan to`liq ta’minlab bo`lmaydi 
va ko`pchilik qashshoqlikda yashaydi, chunki bu tabiat qonuni, degan soxta 
nazariyani tashviqot qilgan bo`lsa, Darvin o`simliklar va hayvonlar geometrik 
progressiya asosida ko`payadi, degan fikrni bildirgan. Agar o`simliklar va hayvonlar 
insonning «hayot kechirishi» uchun zarurligi, sanoat uchun esa xom ashyo ekanligi 
e’tiborga olinsa, u holda Darvin fikrlari Maltus nazariyasiga tamomila qarama-
qarshi ekanligi o`z-o`zidan ayon bo`ladi.