Genetika va evolyutsion

I. M. Sechenov
 
Ba’zi oblastlar landshaftga, ekolo-giyaga 
qarab ajratiladi. Shunday qilib, Seversov 
zoogeografiyaga doir
tadqiqot-larida tarixiy
va ekologik yo`nalishlarni tadbiq etib, o`sha 
davrdagi chet el zoo-geograflaridan tubdan farq 
qildi. Fitogeo-grafiya va fiziologiya fanlari
asosida o`simliklar ekologiyasi rivojlandi. Ma-
salan, nemis olimlari Yu.Saks, keyinchalik G. 
Klebs o`simliklarning hayotiy jarayon-larini
yorug`lik, temperaturaga va tashqi muhitning 
boshqa omillariga bog`liq holda o`rgandilar.
Lekin ularning qarashlarida yuzakilik, 
mexanik tasavvurlar hukmronlik qilardi. Bu
davrda Qozon universitetining professori N. F. 
Levakovskiy o`simliklar
 
morfologiyasi va rivojlanishiga, ayniqsa ildiz sistemasiga issiqlik, yorug`lik 
va tuproqning ta’sirini o`rgandi. 
N. A. Seversov
 
O`simliklar 
ekologiyasining 
shakllanishida 
gollandiyalik olim E. Varmingning 1895 yili 
nashr 
etilgan 
«O`simliklarning 
oykologik 
geografiyasi», «O`simliklar jamoasini o`rganishga 
kirish», 
«Tashqi 
muhit 
sharoitiga 
qarab 
o`simliklarning tarqalishi» degan to`plamlari 
katta ta’sir ko`rsatdi. Bu asarlarda o`simliklar 
hayotida rol o`ynaydigan asosiy, fizik-ximiyaviy, 
biotik faktorlar, hayotiy formalar klassifikatsiyasi 
hamda o`simliklar asosiy guruhlarining tavsifi 
bayon etildi.Darvin organik olam evolyutsiyasi 
haqida ta’limot yaratgan bo`lishiga qaramay, 
XIX asrning oxirigacha evolyutsiya omillarining 
rolini aniqlashga doir tajribalar juda oz edi. 
Shunga ko`ra, evolyutsiya jara-
yonida evolyutsiya omillarining roli ko`pincha mantiqiy nuqtai nazardan hal qilinar 
edi. Mazkur muammoni hal etishda rus olimi S. N
. 
Korjinskiy katta hissa qo`shdi. U 
madaniy o`simliklarning ba’zi formalari keskin o`zgarishlar natijasida to`satdan 
paydo bo`lishini kuzatdi. O`z kuzatishlari va adabiyotlarda keltirilgan ma’lu-
motlarga asoslanib, u o`simliklarning bargi va shakli, gulining rangi va boshqa 
belgilari keskin, tasodifiy o`zgarishini aniqladi. Odatda, bu o`zgarishlar nasldan-
naslga beriladi. Bunday o`zgarishlar foydali, zararli va neytral bo`lishi mumkin. 
Ekologiya sohasida to`plangan bunday tadqiqot natijalari organizmlardagi 
morfologik moslanishlar asta-sekin vujudga kelganligini, bu esa o`z navbatida 
Darvinning shu sohadagi fikrlari to`g`riligini ko`rsatdi. 
XIX asrning ikkinchi yarmida evolyutsion nazariyaning rivojlanishi tufayli Darvin 
ilgari surgan evolyutsiya omillari tushunchasiga birmuncha o`zgartirish kiritildi va 

---

83 
oqibatda evolyutsion ta’limotning uch shahobchasi;
Klassik darvinizm, lamarkcha darvinizm, neodarvinizm yo`nalishlari vujudga keldi.