Genetika va evolyutsion

Bilintirmay qo`yadigan aks soya.
Bunda hayvonning yelka tomoni to`q, qorin 
tomoni esa och rangda bo`ladi. Bu holat qurtlar, baliqlar, ilonlar, ko`pgina sut 
emizuvchilar, qushlarda namoyon bo`ladi. Agar shu rangdagi hayvonga yorug`lik 
yuqoridan tushsa, uning elka tomoni birmuncha ochroq tusga kiradi, ayni vaqtda qorin 
tomoniga soya tushib, hayvon terisining rangi bir xil bo`lib qoladi. Uning konturi 
atrofdagi narsalar bilan qo`shilib ketadi va kuzatuvchiga bilinmay qoladi. 
Chalg`ituvchi rang.
Bunday hayvon tanasi boshdan oyoq dog`lar va ola-chipor 
yo`llar bilan qoplangan bo`ladi. Bu dog`lar, ola-chipor yo`llar kuzatuvchi hayvonni 
o`ziga qaratib, uning diqqat-e’tiborini chalg`itadi. Chalg`ituvchi rang qancha xilma-xil 
bo`lsa, ular shu qadar ko`p samara beradi. Chalg`ituvchi rang hasharotlarda, amfibiya 
va sut emizuvchilarda uchraydi. Yo`lbars, zyebra, jirafalar terisining rangini bunga 
misol qilib ko`rsatish mumkin. 
Ogohlantiruvchi rang
kriptik rang hodisasiga qarama-qarshidir. Bunda 
hayvonlarda ko`zga yaqqol tashlanadigan qizil, qora, sariq, oq ranglar bir-biriga 
qo`shilib ketadi. Xonqizi, tillaqo`ng`iz, yarqiroq kapalaklar, qovoqari va oddiy arilar 
ogohlantiruvchi rangli hasharotlarga misol bo`ladi. Ogohlantiruvchi rangga ega 
bo`lgan organizmlar o`z dushmanlaridan qo`shimcha moslamalari bilan himoyalanadi. 
Ular zaharli modda, yoqimsiz hid chiqaradi yoki tuk, qattiq xitin qavatli bo`ladi. 
Himoyalanishning yana bir xili ma’lum narsalarga yoki boshqa organizm 
turlariga taqlid qilishdir. Ko`pgina hayvonlar o`z kushandasi yoki o`ljasi uchun befarq 

---

163 
hisoblangan biror narsaga o`xshaydi. Dengiz paxmoq toychasi tashqi ko`rinishidan 
suvo`tga o`xshab ketadi. Tropik o`rmonlardagi ko`p ilonlar chirmovuqqa, daraxt 
po`stloqlarida yashaydigan ba’zi kapalaklar, mo`ylovli qo`ng`izlar, o`rgimchaklar 
lishaynikka o`xshaydi. Malayyada yashaydigan kallima kapalagi esa qanotlarining 
shakli, naqshi va tomirlanishi bilan daraxt bargini eslatadi. Odimchi qurt daraxt 
so`galiga o`xshaydi. Bu hodisa tayoqcha qurtda ayniqsa ko`zga yaqqol tashlanadi. 
Taqlid qilishning yana bir xili mimikriya hodisasidir.