Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

C) 
Gen daktiloskopiyasi usuli (genotiposkopiya).
DNK 
molekulasida o ‘zgarmas (konservativ) va o‘ta o‘zgaruvchan (giper- 
variabel) qismlar mavjud. O ‘ta o ‘zgaruvchan nukleotidlar ketma- 
ketligi genomning juda kichik qismini (1—2%) tashkil qiladi. 
Shaxslarning irsiy individualligi o‘sha o ‘zgaruvchan qismlarga 
bog‘liq.
Gen daktiloskopiyasi — insonlarda o‘ta o ‘zgaruvchan DNK 
qismlarini aniqlashga asoslangan.
Gen daktiloskopiyasini amalga oshirish uchun tekshirilayotgan

---

115
shaxs to ‘qimalaridan oz miqdorda D N K ajratib olinib, murakkab 
molekulyar — genetik usullarda o ‘ta o ‘zgaruvchan D N K qismlari 
tahlil qilindi.
Gen daktiloskopiyasi quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi:
1. Shaxslarni aniqlashda
2. Egizaklar zigotaligini aniqlashda
3. Genning ota yoki onaga tegishliligini aniqlashda
4. Ota-onalarni aniqlashda
5. Odam genlarini xaritalashtirishda
6. Irsiy kasalliklarga tashxis qo‘yish.
Genotiposkopiya usuli yordamida giperkeratoz geni 17 xromo- 
somada, Alsgeymer kasalligi geni 21 xromosomada joylashishi 
aniqlandi. Bu usul yomon sifatli o ‘smalarni erta tashxislashda ham 
qo‘llanilmoqda.
Mustaqil tayyorlanish uchun topshiriqlar
1. Dermatoglifika usulining mohiyatini tushuntiring. Uning qan­
day turlarini bilasiz?
2. Dermatoglifika qanday amalga oshirilishini tushuntiring.
3. Dermatoglifika usullarining tibbiyotdagi ahamiyatini tushunti-
ring.
4. Populyatsion-statistik usulni amalga oshirish bosqichlarini bila- 
sizmi?
5. Xardi-Vaynberg qonunining mohiyatini tushuntiring.
6. Populyatsion-statistik usulning ahamiyatini aytib bering.
7. Sekvenirlash nima, qanday maqsadlarda foydalaniladi?
8. DNK-zondlari usuli mohiyatini, afzalliklari va kamchiliklarini 
bilasizmi?
9. DNK-zondi usuli qanday maqsadlarda qo‘llaniladi?
10. Gipervariabel qismlar nima?
11. Genotiposkopiya qanday maqsadlarda amalga oshiriladi?
Masalalar
1. Genetik vrach qabuliga kelgan shaxsning bo‘yi pastligi, qo‘l 
kaftlari kalta, yapaloq ekanligi, 
atd
triradiuslari burchagi 70° ekanligi 
aniqlandi. Shu aniqlangan belgilar asosida tekshirilayotgan shaxsda 
irsiy o‘zgaruvchanlik haqida shubha tug‘ilishi mumkinmi?
2. Kelib chiqishi bir hil, lekin har xil sharoitda yashovchi ikki 
populyatsiyada ma’lum kasallikning uchrash chastotasi keskin farq

---

116
Genetika
qiladi. Ularning bittasida kasallik 1 : 5000, ikkinchisida esa 1 : 50000 
chastotada uchraydi. Buni qanday tushuntirish mumkin?
3. 
Tug‘uruqxonada ikkita chaqaloq almashtirib qo‘yildi. Ularning 
ota-onalarini aniqlash uchun chaqaloqlar va ota-onalarning qon 
guruhlari, HLA antigenlari tekshirildi. Shu o‘tkazilgan usullar yetarli- 
mi?
Test topshiriqlari: