Газиев н. Р. Спорт машеулотининг назарий асослари



Download 5,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/103
Sana23.02.2022
Hajmi5,65 Mb.
#163756
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   103
Bog'liq
31sportmashnazpdf

Куз мулжали.
Бу усуллар харакатни масофа ва вакт 
нуктаи назаридан тугри бажаришга ёрдам беради. Мулжал учун 
махсус белги ва ашёлардан фойдаланилади.
Масалан: Узунликка сакрашда тезланиш чизик белгиси.
- Тегишли баландликка осилган байрокча снарядни улок- 
тириш йуналишини белгилашга ёрдамлашади.
- Машк деворидаги футбол дарвозаси тасвирини кур- 
сатувчи чизиклар ва х.к.
Булардан (энг соддаларидан) ташкари светолидер (югу- 
рувчи йулак куринишидаги) туридаги мураккаб курилмалар 
кулланилиши мумкин, бунда электр чирокларини кетма-кет 
ёкилиши спортчи учун харакат (югуриш, сузиш) тезлигини 
белгилайди.
ЭШ ИТИШ (ТОВУШ) КУРГАЗМАСИ УСУЛ И
Товуш сигналлари ёрдамида харакатнинг масофа - вакт ва 
вакт холатини аниклашга ёрдам беради.
Аввалдан берилган товуш сигнали ёрдамида мураккаб 
харакат фаолиятини бажаришга асосий кучни сарфлаш вактини 
айтиб беради.
Масалан: сувга сакрашга гурухланиш, кулларни тушириш, 
гимнастикада эгилиш ёки ростланиш вактлари.
Товуш 
сигнали 
ёрдамида 
харакат 
мароми 
яхши 
эгалланади.
94


Масалан: харакатнинг мураккаб ритмини чертиш мумкин, 
бу спортчи онги маком ни саклалишига ёрдам беради, унга амал 
кАлиб спортчи маълум шароитда харакатларни яхши бажаради.
Овоз етакчйлари (айникса циклик турларда) харакатнинг 
тегишли жадаллйгини (бутун [СГасофа давомида) саклаш га ёрдам 
беради.
КУРГАЗМАЛИЛИК УСЛУБЛАРИ
Кургазмалилик услуби хйракатни намойиш килиш усули 
£ки бошкача айтганда кургазмали усул билан аралаштириб 
КЙюриш мумкин эмас.
'
Гап 
шундаки, 
харакат 
кургазмалилиги 
методлари 
хдракатни курйш оркали идрок этишни ташкил килишга 
аСбсланган.
Бунинг маъ'носи шундаки, мураббий спортчйга харакатни 
унинг узида “етатслаб” хис килйшга ёрдам беради. Техниканинг 
асбсий холатларйга эътибор бёрган холда мажбуран “етаклаб” 
харакат килдирйш унинг техник хусусиятини тезрок эгаллашга 
иКйсон яратади.
Масалан: найза улоктирувЧИ кулйни дастлабки холатидан 
сй&рядни улоктйргунча булган холатлари.
Гимнастик&да (снаряддаги машклар) спортчини (махсус 
тренажерда ёки паст урнатилган снаряд) бутун урганаётган 
харакати давомида кузатиб борилади.
ТЕЗ АХБОРОТ УСЛУБЛАРИ
I
Бажарилган харакат, унинг сифати, мушаклар таранглиги
t кучи, аниклиги, узоклиги ва х.к. хакидаги ахборот.
Масалан: видеоёзув, боксда, теннисда зарб кучи, туп, 
I
снаряднинг учиш тезлиги, югуриш, сузиш ва х.к. тезлиги,

тираниш кучи хакидаги ахборот.

Бу йуналишдаги услублардан фойдаланиш куйидаги имко-
нйятларни берадй.
1) хар кандай мураккаб харакатларга ургатиш;
2) тананинг хар кандай кисмига танлаб таъсир этиш;
95


3) юкламанинг оз-оздан энг юкорисигача катъий кисм- 
ларга булиб олиб бориш;
4) айрим харакат сифатларини танлов асосида такомил- 
лашгунча ривожлантириш.
Баъзан бу гурухдаги усулларни машк ёки амалий услублар 
деб юритилади.
Амалий усулларни (жисмоний машклардан фойдаланиш 
усуллари) шартли равишда икки гурухга булиш мумкин.
а) ургатиш усуллари (харакат фаолиятига)
б) ривожлантириш усуллари (жисмоний сифатларни)
Бу борада “услубий ёндашиш”, “услубий йуналиш”, 
“услубий усул” атамаларини фарклаш зарур.
Куйида 
харакат 
реакциясини 
такомиллаштиришда 
услубий ёндашишлар берилган.
ХАРАКАТ ФАОЛИЯТИГА УРГАТИШ
УСЛУБЛАРИ
Харакатларни яхлитлигича кисмларга булган холда икки 
хил услуб билан ургатиш мумкин.
Яхлитлигича ургатиш услуби харакатни яхлитлигича бир 
неча 
марта 
кайтариш 
йули 
билан 
урганилади 
ва 
таком иллаштирил ади.
Услубни ижобий томони шундаки, харакат техникаси 
тулалигича эгалланади, унинг барча кисмлари узаро боглик 
холда урганилади, харакат таркиби, унинг ритмига зарар 
етмайди.
УСЛУБН И Н Г КАМЧИЛИГИ
Биринчидан, урганилаетган машкни тулалигича бажа- 
рилганда мураббий спортчи йул куяётган хатоларнинг барчасига 
эътибор беролмай колади. Шунинг учун мураббий асосий кузга 
куринган хатоларга эътибор бериб техникадаги айрим етиш- 
мовчиликларни курмай колиши мумкин, уларни тузатишга 
эътибор бермаслиги мумкин. 1
96


Иккинчидан, хдракат фаолиятини тулалигича (куп марта) 
такрорлайвериш айникса урганишнинг бошида спортчини тез 
чарчашига сабаб булиши мумкин.
Бу услуб одатда техник жихатдан мураккаб булмаган ёки 
кисмларга булганда техникани купол равишда бузилишига олиб 
келувчи машклардан фойдаланилади.
Масалан: туп тутиш, тортилиш ва х.к.
Яхлитлигича ургатиш методи харакатни мустахкамлаш ва 
такомиллаштиришда айникса яхши самара беради.
Яхлитлигича бажариш услубидан куйидаги куринишларда 
фойдаланилади.
а) харакатлар кисмларини секин-аста ишлаб бориб кайта 
бажариш;
б) техника кисмларга ишлов бериш билан бажариш;
в) куникмани мустахкамлаш макс ад и да бажариш;
г) усиб борувчи кучланиш ёки тезлик билан бажариш (ха­
ракат тезлигига каршилик, уни ошириш);
д) ташки мухит (зал, майдон, томошабинлар, ракиблар ва 
Х .к .) 
узгарган шароитда бажариш;
е) тананинг турли хатолари бажариш.
ХАРАКАТНИ КИСМЛАРГА БУЛИБ 
УРГАТИШ УСЛУБИ
Таркибига кура мураккаб булган харакатларни кисмларга 
булиб урганган маъкул. Бу услубда харакатлар тизими нисбатан 
мустакил кисмларга (тизимчаларга) булинади, улар алохида 
урганилади ва кейинчалик бир бутун килиб бирлаштирилади.
Масалан: “Олдинга чузилиб думалаш”
Ижобий томонлари:
- урганиш учун лозим булган кисмга барча эътибор ка- 
ратилади;
- хатога йул куйилган кисмларини кайта бажарилмайди;
- машкни тулалигича бажаришга Караганда камрок чар- 
чайди.
Услубнинг камчиликлари:


Уни харакатлар кнсмга ажралмайдиган ёки ажралса хам 
техникага путур етадиган холатларга куллаб булмайди.
Масалан: бир оёкни силтаб ва иккинчиси билан итарилиб 
кулларда туриш.
- машкларни хар кандай ва хатто омилкорлик билан 
кисмларга ажратиш харакатнинг кайсидир хусусиятларини 
(вакт, куч, ритмиклиги) йукотишга олиб келади.
Услубга талаблар:
- ажратиладиган кисмларига путур етказмай кисмларга 
булиш лозим.
Масалан: «Жойида туриб оркага салто килиш” буни 
“оёкни факат кукракка буккан холатда юкорига сакраш”ни 
урганишга киришмасдан, оркага хам бурилиш холатини юзага 
келтириш лозим. Гурухда чалканча ётган холатда юкорига 
сакраш тушакка кайтиш.
- ажратилган кисмларини урганиш машклари сифатида 
харакат фаолиятига киритгани маъкул. Сакрашлар: узунликка 
сакраш, сакраб чопиш, кадамлаб сакраш, уч марта сакрашга 
урганишда ёндоштирувчи машклар булиб хисобланади.
Бу усулни техник жихатдан мураккаб булган спорт тур­
ларида (спорт ва гимнастика, конкида фигурали учиш, 
акробатика ва бошкалар) айникса самараси хисобланади.
Услубнинг турлари:
- харакат кисмларини кетма-кет урганиш ва уларни бир бу- 
тунга кушиб Ургатиш (сузиш усулларига ургатиш);
- харакат кисмларини кетма-кет урганиш ва уларни бир- 
бирини аста-секин боглаш (спорт гимнастикаси-снарядда машк­
лар);
- аниклик киритиш максадида харакат кисмларини киска 
муддатга ажратиш;
- харакат кисмларини “урганиш машклари” шаклида 
ишлаш;
- асосан жисмоний сифатларни тарбиялашга каратилган 
усуллар (ривожланиш усуллари).
98


Ташки юклама ва дам олишнинг турли шаклларини акл 
билан бирикпф'иш (куйилган вазифага мувофик равишда) 
услубнинг асосйни ташкил этади.
Юкламанийг турлари:
Стандарт Юклама - машк давомида мушаклар ишининг 
мйдаллиги ва юкламанинг ташки томони доимий катталиги сак- 
лайади. Юкламанинг ички томони (физиологик, рухий) хам 
доимий булади ва ишнинг давомийлиги пропорционал равишда 
^гаради.
Масалан: айнан бир хилдаги огирликни кутариш (куп 
м&рта), айтилган тезликда югуриш.
Узгарувчан юкламалар - машк жараёнида юкламанинг жа- 
д&лиги узгарадй. Агар у купайиш томонга булса, усувчи хи- 
сУбланади. А гар камаювчи томонга булса пасаювчи хисоб­
ланади. Агар хдр икки томонга булса, узгарувчан юклама х,исоб- 
ланади.'У’сувчан юклама организмнинг функционал холатини 
ощиради. Пасаювчи юклама мушаклар иш хджмини оширишга 
имкон беради. Узгарувчан юклама танани унинг фаолияти турли 
даражаларини осон кушилишига мослайди.
Стандарт юклама билан машк усуллари.
Стандарт Юкламанинг маъноси шундаки, машк жараёнида 
мушак ишларйнинг доимий жадаллиги, бошкача айтганда 
юкламанинг тайки томонининг доимий кенглиги сакланади.
Юкламанинг ички томони (физиологик, рух,ий) доимий 
б^либ колиб, иш' давомийлигига мос равишда ортади. Стандарт 
юклама машклар усуллари танани ана шу юкка мослаштиришга 
ва эришилган кайта куришни мустахкамлашга каратилади.
Уларга бир текисдаги бажариш услуби мансуб. Юклама 
дам олиш оралиги билан узилмайди ва ташки катталиклар (узок 
бйр хилдаги югуриш, эшкак эшиш, сузиш) буйича узгармайди. 
Мйсалан: бир хйлдаги тезликда югуриш, тортилиш, аркон билан 
сакраш ва х.к. Узгарувчан юкламанинг машклар услублари 
Узгарувчан юкламалар - мушак ишларининг жадал узгариши 
билан боглик. Улар куйидагича булиши мумкин:

тана вазифавий имкониятларини ошишига олиб келувчи 
уеувчан юклама. Аста-секин тезликни ошириб борувчи югуриш,
99


борган сари огиррок; юк кутариш, снарядни улоктириш 
масофасини узайтириб бориш.

мушаклар иши хажми ни купайтириш имконини берувчи 
камаювчан юклама. Тезликни камайтирувчи югуриш, камрок 
огирликдаги юкни кутариш, снаряд отиладиган масофани 
камайтириш.

Download 5,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   103




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish