|
Ер ости қувурларининг коррозияси ва унга қарши ҳимоя
Ер ости қувурларининг коррозияси бўшлиқлар, ёриқлар ва ёриқлар ҳосил бўлиши натижасида уларнинг нобуд бўлишининг асосий сабабларидан биридир. Коррозия металлнинг атроф-муҳит билан реакциясини англатади, бу еса коррозия шикастланишига олиб келади. Бундай реаксиялар, одатда, электрокимёвий табиатга ега. Трубанинг манфий потенциали кўпроқ бўлган сексиялари анодик, манфий потенциали камроқ бўлган сексиялари катодик бўлади. Галваник жуфтнинг электромотор кучи таъсири остида еркин электронлар металл панжараси бўйлаб катод зонасига қараб ҳаракатланади, улар металлдан ерга ўтиб, электролитнинг оксидловчи элементлари билан реаксияга киришади ва кислород ва водород ионларини ҳосил қилади. Шу билан бирга металл массасининг йўқотилиши кузатилмайди. Бироқ, металл панжарадаги электр мувозанатининг бузилиши натижасида анод зонасида мусбат темир ионларининг металлдан ерга ўтиши содир бўлади. Бу жараён Фарадей қонунига мувофиқ ва потенциалга қараб давом етиб, металл массасининг йўқолишига олиб келади. Галваник коррозия деб аталади.
Коррозия элементи модели.
Коррозиянинг энг муҳим турлари: юза (бутун юза бўйича узлуксиз), снаряд кўринишидаги маҳаллий, ярали (чукур), тирқиш, интеркристалл ва чарчаш коррозион ёрилиш. Ярали чириш зарар енг кўп сабаб еса Surface чириш фақат камдан-кам ҳолларда, зарар олиб келади.
Чириш зарар турлари
Ер ости қувурида қувур металининг ҳетероженлиги ва тупроқнинг ҳетероженлиги (физик хусусиятлари ва кимёвий таркиби) туфайли турли электрод потенциалига ега бўлган жойлар пайдо бўлади, бу галваник коррозив элементларнинг шаклланишига олиб келади
Микро-галваник ўювчи элементнинг ҳосил бўлиши
а) янги ва эски қувурларнинг бўғинларида, б) гетероген тупроқлар чегараларида
Макрогалваник ўювчи элементнинг ҳосил бўлиши тупроқнинг турли аерасияси натижасида
а) йўл остидан ўтувчи қувурда, б) катта диаметрли қувурларда зовурда
Ерга металл қувур линияси жойлашган коррозия ҳолати тупроқ ва иқлим шароитлари, маршрут хусусиятлари, иш шароитлари билан боғлиқ кўплаб омилларга боғлиқ. Бундай омилларга: тупроқ намлиги, тупроқнинг кимёвий таркиби, тупроқ электролитининг кислоталилиги, тупроқ структураси, ташиладиган газнинг ҳарорати киради.
Тупроқ намлиги коррозия жараёнларининг боришида муҳим рол ўйнайди. Паст намликда тупроқнинг солиштирма электр қаршилиги ортади, бу еса ўювчи ток қийматининг пасайишига олиб келади. Юқори намликда тупроқнинг қаршилиги камаяди, лекин металл юзасига кислороднинг тарқалиши ҳам жуда қийин, бу еса коррозия жараёнини секинлаштиради. Коррозиянинг максимал тезлиги 15 тупроқ намлигида кузатилади... 20%. Намлигига кўра тупроқлар қуруқ, нам, нам, нам ва намга бўлинади.
Коррозия тезлигига таъсир қилувчи муҳим омил ер электролитининг кислоталилиги ҳисобланади. Тупроқнинг тузилиши кислороднинг қувур юзасига тарқалиш тезлигини аниқлайди. Қувурнинг турли бўлимларида кислород диффузияси учун ҳар хил шароит яратилиши натижасида, яъни тупроқ аерасиясининг ҳар хил даражаси ўювчи галваник элементлар ҳосил бўлиши учун шароит пайдо бўлади.
Тупроқдаги пҳ қиймати ер ости сувларининг умумий минераллашувига ва уларда карбонат ва mineral кислоталар, кислотали ва асосли тузларнинг мавжудлигига боғлиқ. ПҲ қийматига кўра тупроқлар ажратилади: кучли кислотали (3... 4.5), кислотали (4.5... 5.5), бироз кислотали (5.5... 6.5), нейтрал (6.5... 7.0), бироз ишқорли (7.0... 7.5), ишқорий (7.5... 8.5), кучли ишқорий (8.5 ва ундан кўп). Тупроқнинг пўлатга енг кам ўювчи таъсири пҳ да 10 дан 14 гача кузатилади ва пҳ да 4 дан 2.5 гача кэски н ортади. Водород ионларининг концентрацияси ўювчи элементларнинг потенциалига, темир тузларининг еритмалардан ёғишига ва металлга ҳимоя плёнкаларининг барқарорлигига таъсир қилади.
Тупроқнинг кимёвий таркиби унинг коррозион агрессивлигини келтириб чиқарувчи ҳал қилувчи омиллардан биридир. Тупроқдаги турли моддаларнинг миқдорий ва сифат таркиби асосан унинг электр қаршилигини белгилайди. Тупроқнинг электр қаршилиги, бошқа барча нарсалар тенг бўлиши қанчалик паст бўлса, унинг коррозия агрессивлиги шунчалик юқори бўлади.
Ташилаётган газнинг ҳарорати қувур деворлари ва унга туташ тупроқ ҳароратини белгилайди. Ҳарорат ортиши билан 75...80 узлаштириладиган с коррозия тезлиги анча ортади, бироқ ҳароратнинг янада ортиши билан тупроқнинг қуриши туфайли коррозия тезлиги, одатда, камаяди. Тупроқдаги анаероб бактерияларнинг ҳаёт фаолияти анод ва катодли электрокимёвий жараёнларга таъсир етиб коррозия тезлигини ҳам ошириши мумкин. Микроорганизмлар электрод реаксиялари кинетикасига бевосита таъсир етиб коррозияга олиб келувчи моддалар ишлаб чиқариб, металл сиртида консентрацион электрокимёвий элементлар пайдо бўлишига шароит яратиши мумкин. Пўлат тузилмалар чиришга сабаб микроорганизмларнинг асосий тури сулфат-камайтириш бактериялар бор.
Ердаги оқимларнинг енг кучли салбий кўриниши электрлаштирилган темир йўл транспорти орқали қувурларни электрокорозив йўқ қилишдир.
Оқим оқимларининг интенсивлиги ва уларнинг ер ости қувурларига таъсири қуйидаги омилларга боғлиқ:
- темир йўл-замин вақтинчалик қаршилик;
- ишлаётган релсларнинг бўйлама қаршилиги;
- стрелкадаги поездлар сони;
- тортиш подстансиялари орасидаги масофа;
- электр поездлар томонидан жорий истеъмол;
- тупроқнинг электр қаршилиги;
- қувурнинг йўлга нисбатан узоқлиги ва жойлашиши;
- қувурнинг ўткинчи ва бўйлама қаршилиги.
Шуни таъкидлаш керакки, катод зоналарида адашган оқимлар тузилишга ҳимоя таъсир кўрсатади, шунинг учун бундай жойларда қувурнинг катодик ҳимояси қўшимча харажатларсиз амалга оширилиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
