G’alaba ko’ship qoniwlar

Okford universiteti professori Rojer Bekon (XIII á ) ilimdegi jetiskenliklerge tek ilimiy baqlawlar hám tájiriybeler joli m erisiw múmkin ekenin dálilledi.Ol ózi júretin keme,suw asti kemesi,hawada ushatin apparatlar quriw múmkin ekenin aytqan. Ol uzaq jilar qamaqta da otirǵan. Ol optika,fizika,kimya pánlerine tiyisli tájiriybeler ótkergen. Shirkew hár qanday bilim óziniń maqseti boyinsha qudaydi ańlawǵa jollanǵan bolmasa gúna dep aytatin edi.
Orta ásirlerde astrologiya,al ximiya pánleri rawajlanǵan. Astrologlar aspan denelerine qarap keleshekti boljasa, al ximikler hár qanday metalldi altinǵa aylandiratin siyqirli tasti izlegen. Al ximikler óz izertlewleri nátiyjesinde – pechti, tazalaw,aydaw,filtrlew úskenelerin jaratti.


Tema : Batis Evropada arxitektura,ko’rkem-o’ner ha’m a’debiyat
Dáslepki imaratlar hám saraylar aǵashtan qurilǵan.Batis Evropada XI á qurilis isleri rawajlana baslaydi hám onda tastan paydalana basladi.Qurilis taslari bolmag’an Angliya ha’m Polshada saraylar,shirkewler pisken gerbishten qurilg’an. Fransiya, Germaniya hám Italiya arxitekturasinda roman usili ústin edi.
Roman shirkewi sırtqı kórinisi qorǵandı esletedi. Onıń ózgesheligi áynektiń tóbesi hám shirkewge kirerdegi gúmbez yarim shar formasinda arkler m bezetilgen. Germaniyadag’i Laax shirkewi (XI a’) roman usilinin’ jarqin u’lgisi esaplanadi.Dastu’r boyinsha qala orayinda shirkew qurilg’an.
Gotika usili biyikligi m o’zgeshelenedi.Sawlatli awir gúmbez ornin ushi bálent gúmbezler iyeleydi. Gotika usilinda qurilǵam imaratlarǵa – Parijdegi Bibi Maryam shirkewi,Ruan,Reyms hám Shartr (Fransiya) hám Milan (Italiya) shirkewleri kiredi.
Roman usili – Batis Evropada X ásirden XII-XIII a’ deyin ómir súrgen.Onda Rim imperiyasi usilinan keń paydalanǵan. Roman – rimdiki degeni. Gotika usili – XII á ortasinda arqa Fransiyada payda boldi hám XIII á I yariminda rawajlandi.
Veneciyadaǵı Ulama Mark shirkewi hám Dojlar sarayi vizantiya usilinda, al Ispaniyanin’ Seviliya qalasinda meshit hám Al Qasar sarayi, Granadadaǵı Al Humro sarayi arab arxitekturasi dúrdanasi esaplanadi.
Músinshiliktiń rawajlaniwi arxitektura m baylanisli bolǵan. Músinshilikke tiykarǵi buyirtpashi shirkew bolǵani ushin diniy tema joqari turǵan.Gotika shirkewlerinde terezeler arasinda súwret saliw ushin bos orin bolg’an. Sol sebepli aynalar arasına ápiwayı áynekler ornına – vitrajlar – tınıqreńli shiyshalardan islengen súwret salınǵan. Kitaptı bezew ushın súwretlew óneriniń jańa túri miniatyuralar jaratıldı. Vitrajlar ha’m miniatyuralarda diyqanlar ha’m o’nermentlerdin’ miynet procesi ko’rsetilgen.
Oyaniw atamasi fransuzsha Renessans degeni.Salib atlanislari ha’m Levant penen sawda baylanislari italiyalilarg’a grek ha’m antic qol jazbalar m tanisiw imkanin berdi.Gumanistler jasawdi,miynet etiwdi eń úlken baxit esaplaǵan.Gumanistler grek ha’m rim mádeniyatin úyreniwge itibar bergen.
Sawdadan kelgen dáramat aqibetinde Florensiya Italiyaniń eń úlken mádeniyat orayina aylandi. Veneciyada kitap basip shiǵariw rawajlanadi.Veneciyada baspadan shiqqan antic dáwir avtorlariniń shiǵarmalari pútkil Evropa boylap tarqaladi.
Dáslepki oyaniw hám gumanizmnin’ birinshi wákili Franshesko Petrarka (1304-1374) bolǵan. Ol “Qosiqlar kitabi” hám “Qosiq xatlari” m Evropa mádeniyati tiykarin saliwshilardin’ biri boldi.Oniń isin Bokashsho hám Salyutati dawam ettirip XV á basinda Italiyada dáslepki gumanizim dáwiri tamamlandi.