G’alaba ko’ship qoniwlar

Sinago – evreylerdin’ shirkewi

Tema : Fransiyada Oraylasqan ma’mlekettin’ payda boliwi
Batis Frank korollig’i onlag’an g’arezsiz knyazliklerge bo’linip ketken edi. Koroldin’ jeke mu’lki – domen arqada Parijden qublada Orleang’a shekem jaylasqan edi. Normandiya,Burgundiya,Bretan,Akvitaniya gertsoglarinin’ ha’r biri korolg’a qarag’anda ko’birek aymaq ha’m xaliqqa iye edi. Lyudovik VI XII á basında óz domeninde tártip ornatıwǵa háreket baslaydı. Burj ha’m Sans qalalarin óz múlkine qosıp aladı. Ol o’zbasimsha bolip ketken baronlardin’ qorg’anlarin buzip taslap,olardi boysindirdi.Ol óz ulın Akvitaniya gertsoginin’ jalg’iz miyrasxori Eleonorag’a u’ylendiredi.
Fransiyada X-XI a’ awil xojalig’i,o’nermentshilik, sawda rawajlana basladi.XII a’ baslap diyqanlar qaramlig’i biykar etilip, diyqanlar saliqlardi bir bo’legin pul m to’ley basladi. Nátiyjede diyqan ónimniń bir bólegin bazarda satıw ushın shıǵara basladı. Fransiyada feodallar o’z jerlerin diyqanlarg’a miyras sipatinda ijarag’a bere basladi.Bul diyqannin’ jerge qatinasin jaqsi ta’repeke o’zgertti. Normandiyada – temir,duz,at,qaramal jetistiriwge; Shampan ha’m Burgundiyada – vinoshiliq, zig’ir talshig’i,ju’nnen gezlemeler toqiwg’a; Flandriya – ju’nnen gezlemeler islep shig’ariwg’a qa’nigelesken. Parij Franciyanin’ en’ u’lken sawda-satiq orayi bolip qaldi. Miynet bo’listiriwdin’ o’sip bariwi sebepli walayatlardin’ o’z erkinshe jasawi toqtaydi.
Qalalilar,mayda ha’m orta feodallar ku’shli korol ha’kimyatin qollap quwatlag’an bolsa, diniy ha’m du’nyaliq feodallar qarsi edi. Fransiya korolı Filip II Angliya koroli Ioann m inglizlerdin’ Normandiyadag’i mu’lkleri ushin uris baslaydi. “Anglishan tajinin’ merwerti” esaplang’an Normandiya XIII a’ basinda tartip alinadi.Ja’nede mámleket qublasındaǵı Tuluzani Fransiyag’a birlestiredi. Na’tiyjede korol Franciyadag’i en’ ku’shli korolg’a aylanadi. Koroldin’ Fransiyada en’ ku’shli korolg’a aylaniwi: Korol ken’esi,sud ha’m Qarji basqarmasinin’ du’ziliwi m tamamlandi. Lyudovik IX feodal urislardi qadag’alaydi.Onin’ aylanisqa shig’arg’an altin ha’m gu’mis ten’geleri,graf ha’m gertsoglardin’ 40 tu’rli pulin qisip shig’ardi.
Fransiyanin’ birlesiwine korol Filip IV (1285-1314) u’lken u’les qosti.Ol Shampan grafligin, Lion walayatin qosip aladi, endi bar diqqatin mámleket arqasındaǵı en’ iri sawda orayi Flandriyag’a qaratadi. Ol Evropada birinshi bolip shirkewge saliq saladı. Rim Papasi Bonifatsiy VIII (1294-1303) ruwxaniylerge Fransiya korolına salıq tólewdi qadaǵan etiwden tısqarı Filip IV den Flandriyaǵa qarsı urıstı toqtatıwdı talap etedi. Filip IV 1302-j 3 taypa wa’killeri ruwxaniyler,dvoryanlar,qalaliqlardan ibarat General Shtatlardi (1302-1789) shaqiradi. General Shtatlar Papani Fransiyanin’ ishki islerine aralasiwin qaralaydi. Keń jámáátshilik kómegine súyengen Filip IV papaǵa qarsı háreketti baslap jeńiske erisedi. Fransiya arxiepiskopı Papaliqqa aylanadı.Onıń dáwirinde Papa basqariw orni Italiyadan Fransiyanin’ qublasindag’i Avinon qalasina ko’shiriledi.Papalardin’ Rimge qaytıwı ushin 70 jil waqit kerek boldi.Bul jillar (1309-1377) Rim shirkewi tariyxina “Papalardin Avinion tutqini” dege at penen qaldi.
Filip IV baslag’an “tampliyerler isi” de Evropada u’lken waqiyag’a sebep boldi. 1307-j Ulli magistr qamaqqa alinadi. Ordennin’ tawsilmaytin baylig’i haqqindag’i ga’p so’zler bug’an ba’ne boldi.Ulli magistr 1314-j o’ltirildi. Usilayinsha XIV a’ Fransiyada taypaliq monarxiya qa’liplesedi.