G’alaba ko’ship qoniwlar

III salib atlanısı qatınasıwshısı Richard IV Dawjúrektiń úkesi korol Ioan (1199-1216) da’wirinde qozǵalańlar háwij aldı. Onıń baronlardin’ jerlerin tartip alıp, vassallardan úlken tólemler talap etedi. Bul siyasat hámmeni korolǵa qarsı etip qoyǵan. Baronlar ricirlar ha’m qalalılar ja’rdeminde 1215-j ba’ha’rde korolg’a qarsi qozg’alan’ ko’teredi.Korol “Ulli azatliq xartiyasi” atli (63 statiya, latinsha) hu’jjetke qol qoyadi.Onin’ tiykarg’i statiyalari baronlar ha’m ruwxaniyler ma’plerin ko’rsetken.
Korol – 1) shirkewdin’ erkin saylawlarina boysiniwi, 2) vassallardan a’dettegiden ko’p to’lemler almaslig’i, 3) baronlardi qamamawg’a, 4) olardin’ mal-mu’lklerinen ayirmaw sha’rtlerin qabil etedi.Hu’jjette erkin adamlarg’a korol hámeldarlarinin’ ózbasimshaliqlari hám qosimsha járiymalardan qorǵawǵa wáde etilgen.
Angliyada birinshi parlament 1265-j shaqirildi. Parlament quramina baronlardan tisqari, ruwxaniyler, ha’r bir graflikten eki ricar ha’mde u’lken qalalardan ekewden wa’killer qatinasqan. Parlament XIV a’sirden lordlar (aqsu’yekler,abbatlar,epsikoplar) ha’m uliwma palatalarg’a (qalalilar ha’m ricarlar) bo’lindi. Parlament XIV a’ baslap saliqlar saliwdan tısqarı nizamlar qabil etiwde qatinasiw huquqina iye boladi. Parlament – fransuzsha “so’ylew” degeni.
Vestministr sarayı – Ullı Britaniya parlament imaratı jaylasqan saray.
Tema; Angliya orta ásirler aqırında
Korol Rishard II da’wirinde 1377-j “jan salig’i” engizilip,ol 1380-j 3 esege asirildi.Kambag’al ruwxaniy Jon Boll “Adam ata jer aydap,Hawa ene urshiq iyirgende kim dvoryan bolg’an” degen so’zdi mudami aytip ju’rgen.Ol arxiepsikop buyrıǵı m qamaqqa alinadi. Uot Tayler (temirshi usta) ko’terilisi salıq jıynawshılardıń ádepsizliginen 1381-j maydan baslanip olar Jon Bolldi azat etedi. Rishard II a’skerlerinin’ Londong’a jetip keliwine waqittan utiwi ushin o’zin xaliqqa jaqin etip ko’rsetedi. Ol ko’terilisshiler m ushirasip “Mayl End” bag’darlamasi qabil etiledi.Ol boyinsha – 1) diyqanlardin’ g’arezliligin biykar etiw, 2) erkin sawdag’a ruxsat beriw, 3) jer salig’in azaytiwg’a ruxsat beriledi.Ko’terilisshilerdin’ ka’mbag’al bo’legi korol m Smitfildda ekinshi ret ushirasadi. Onda – 1) feodallar tartip alg’an jerlerdi qaytariw, 2) shirkew jerlerin konfiskatsiya etip diyqanlarg’a bo’lip beriw, 3) xaliqtin’ ten’ huquqli boliwin ta’miynlew talap etiledi. Ushırasıwda korol ámeldarlarınan biri menen aytısıp qalǵan Uot Tayler jaralanıp qaytıs boladı. Eki ortada qalǵan diyqanlarǵa barlıq talapalrı orınlanıwı wáde etilip, qaladan shıǵıp ketiwge kóndiredi. Biraq olardıń izinen áskerlerdi jiberip ayawsız ósh aladı. Ko’terilis jen’iledi,biraq usi ko’terilis na’tiyjesinde 1) Angliyada diyqanlardin’ miynet minnetlemelerinen waz keshiledi, 2) G’arezli diyqanlar XV a’ dawaminda to’lem ornina azatliqqa erisedi. 3) Saliqlar ta’rtipke salinadi.
Ju’z jilliq uris tamam bolg’annan son’ Angliya tariyxinda “Qizil ha’m Aq gu’ller” (1455-1485) atli urislar bolip o’tedi. Urista feodallardin’ ¼ qirilip ketedi.Uris waqtinda taxtta bolg’an Yorklarǵa qarsi sheshiwshi Bosvort janindag’i urista (1485-j) Lankasterler shan’arag’i qollap quwatlag’an Genrix VII Tyudor (1485-1509) jen’ip shig’ip Angliya taxtina otiradi. Onin’ da’wirinde korol ha’kimyati ku’sheyip bardi.Urislarda qirilip ketken Normann aqsu’yekleri ornina angl saks aqsu’yekleri kele baslaydi.