G’alaba ko’ship qoniwlar

Tema; Ruslardıń basqınshılarǵa qarsı gúresi
Shıńǵızxan Orta Aziya hám Irannıń arqa aymaqların iyelegennen soń monǵollar 1223-j rus jerlerine bastirip kiredi.Monǵollar rus áskerlerin atlı armiya háreketleniwi ushın qolay aymaqqa shıǵarıp qırıp taslaydı. Shin’g’isxannin’ aqlig’i Batuxan 1237-1242 jj Shig’is Evropada basip aliwshiliq urislarin alip baradi.Ol da’slep Rus knyazliklerin son’ Polsha,Serbiya ha’m Bolgariyani b.a. Rus jerlerine atlanıs waqtında dáslep Volga boyı qalaları, soń 1240-j Kiev qalasin b.a. Basip aling’an jerlerde Altin Orda xanlig’i du’ziledi.Paytaxt Saray Batu (son’ Saray Berke) Volga daryasi to’mengi ag’iminda,ha’zirgi Astraxan qalasi janinda bolg’an. Xaliqtan saliqlardi tezirek jiynap aliw ushin Yaroslav “Knyazlar aqsaqali” dep ta’n alinip, ol Vladimir knyazligin basqariwg’a Batuxannan jarliq aladi.
XIII a’ basinda nemis feodallari Baltik boyindag’i est,liv qa’wimlerine qarsi uris alip baradi. Nemislerden son’ shved feodallari aktivlesedi. Novgorod knyazi Aleksandr Yaroslavish (18 jas) 1240-j 15-iyulda Neva daryasi boyinda shvedlerdi jen’edi. Usi jen’is hu’rmetine Aleksandrg’a Nevskiy ati beriledi.Nemisler 1240-j Pskov qorg’anin iyeleydi. Usi jili qista nemis ricarlari Novgorod shegaralarina jaqinlasadi. Novgorodti qorg’awg’a Aleksandr Nevskiy basshiliq etedi. Knyaz Suzdal a’skerleri ja’rdeminde Pskov ha’m onin’ a’tirapindag’i jerlerdi azat etedi. Aleksandr Nevskiy 1242-j 5-aprelde Shud ko’linde nemislerdi jen’edi.Bul uris “Muz u’stindegi uris” atin aladi.


Tema; Rus knyazliklerinde oraylasıw procesleri
XIV a’ basinda Tver ha’m Moskva qorg’anlari rus jerlerinin’ jan’a oraylari sipatinda rawajlana baslaydi.Rus jerlerinen Altin Orda xani jarlig’i m saliq jiynaw ushin gu’res Moskva ha’m Tver arasında bolip, gu’res dawaminda knyazlerdan bir qanshasi mong’ollar qolinda o’ledi. Bul gúres tek knyaz Ivan Kalita (1325-1340) da’wirinde u’zil kesil Moskva paydasina sheshilgen. Moskva knyazligi XIV á ortalarına kelip anaǵurlım kúsh toplaydı. Bul kúsh penen Altın Ordaǵada qarsı gúresiw múmkin edi. Altın Ordada XIV á ortalarında 20 jıl dawam etken qarama qarsılıq baslandı. Moskva knyazi Dmitriy Ivanovish (1359-1389) 1378-j Voje daryasi boyinda mong’ollar u’stinen da’slepki jen’iske erisedi. Ol 1380-j sentyabrde Don daryasi boyinda Kulikova maydaninda Altin Orda tumanbasısı Mamaydi jen’edi.Bul jen’is hu’rmetine Dmitriy - Donskiy atag’in aldi.Biraq 1382-j Toxtamisxan Moskvani b.a. Amir Temurdin’ 1391-j Qundizsha, 1395-j Tarak daryasi boyinda Altin Ordani jen’iwi Rus jerleri ha’m Shig’is Evropani mong’ollardan azat etiwde sheshiwshi faktorlardan boldi.1480-j Ivan III da’wirinde Moskva Altin Ordag’a saliq to’lewden bas tartadi.