G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Nafas oluvchi ildizlar
– okeanlarning balchiqli qirg‘oqlarida 
о‘sgan tropik daraxtlarda yaxshi rivojlangan. Avisenna daraxtining 
ildiz tizimsi juda murakkab bо‘ladi. Ildizlarda yuqoriga qarab vertikal 
о‘suvchi havo ildizlari paydo bо‘ladi. Botqoq kiparisi bunga misol 
bо‘ladi 
Bu ildizlarning uchlarida aerenxima bilan tutashgan teshiklari 
bо‘lib, havo shu tо‘qimalar orqali suv tagidagi organlarga о‘tadi
(54-rasm).
Ustunsimon ildizlar
– Hindistonda o‘sadigan banyan daraxtida 
yaxshi rivojlanib, qo‘shimcha ildizlar kabi daraxtlarning gorizontal 
shoxlarida paydo bo‘ladi va pastga osilib tushib tuproqqa kirib boradi. 
Bu ildizlar kuchli o‘sib daraxtlarda tayanch vazifasini bajaradi (54-
rasm). 
О‘rmalovchi ildizlar
– adventiv (qо‘shimcha) ildizlarning 
kо‘rinishi о‘zgargan tiplaridan biri hisoblanadi. Bunday ildizlarga 
dengizlarning qirg‘oqlarida о‘sadigan о‘simliklar ildizi misol bо‘lib, 
ularga suvning kelib urulishi va qaytishiga moslashgan tropik 
о‘simliklar xosdir. Bunday о‘simliklar mangr о‘simlik qoplamini hosil 
qiladi (54-rasm).
Shunday qilib, о‘simlik ildizlari metamorfozining murakkabligi 
organlarning kо‘p vazifaliligiga bog‘liq bо‘lib, hamda о‘simlikni 
yashash sharoitiga moslashishidagi organlarni vazifalarini tо‘g‘ri 
yо‘naltirishiga bog‘liq.
119

---

 
 
 
 
54-rasm. Ildiz metamorfozlari:
A – havo ildizlar, B – ustunsimon ildizlar, I -о‘rmalovchi ildizlar. 
B 
V 
А 
120

---

V BOB. NOVDA VA NOVDALAR TIZIMI
 
16-§ Novda va kurtak haqida umumiy tushuncha 
Novda - yuksak o‘simliklarning asosiy organi hisoblanadi. 
Novdalar vegetativ va generativ guruhlarga bо‘linadi. Vegetativ 
novdalar – poya, barg va kurtaklardan tashkil topgan bо‘lib, havodan 
(fotosintez) oziqlanish vazifasini bajaradi. Generativ yoki reproduktiv 
novda – guldan tashkil topgan bо‘lib, о‘simliklarda kо‘payish 
vazifasini ta’minlaydi. Novda ildiz kabi uchki meristemadan hosil 
bo‘lgan birdan – bir organdir. Novda ildizga nisbatan murakkabroq 
tuzilishga ega bo‘lib, taraqqiyotining boshlang‘ich etaplaridayoq 
maxsus organlarga: bo‘g‘imlarga, bo‘g‘im oraliqlariga – 
metamerlarga, yon organlarga – barglar va kurtaklarga shakllanadi.
Novdalarning asosiy vazifasi о‘tkazuvchanlik, tayanch va oziq 
moddalarni tо‘plashdir. Barglarda fotosintez jarayoni natijasida 
sentezlangan organik moddalar poyaning floema о‘tkazuvchi naylari 
orqali о‘sayotgan barglarga, poyaning о‘ziga, ildizga, gullarga, urug‘ 
va mevalarga boradi. 
Novdalarning ildizlardan farqi ularda bо‘g‘imlarning bо‘lishi va 
barglarni hosil qilishidir (55-rasm). 
Poyalardan barglarning hosil bо‘lgan joyiga