G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Ildiz g‘uddalari
– о‘zida zahira oziq moddalari tо‘playdigan, 
shaklini о‘zgartirgan yon va qо‘shimcha ildizlar hisoblanadi (georgin 
ildizi) (53-rasm). Ildizda oziq modda tо‘planishi hisobiga uning uchki 
yoki о‘rta qismi yо‘g‘onlashadi.
Ba’zan ildizda oziq modda tо‘planish hisobiga tasbehsimon 
tuzilishga ega bо‘ladi. Ildiz g‘uddalarining о‘lchamlar juda ham 
о‘zgaruvchan bо‘ladi. Masalan: yams tropik о‘simligida 
g‘uddalarning о‘lchami 5 kgdan 50 kggacha yetadi, ularda kraxmal 
juda kо‘p bо‘ladi, shu bois ulardan oziqa sifatida foydalaniladi. Ildiz 
g‘uddalaridan nafaqat oziqa sifatida, balki ularni vegetativ yо‘l bilan 
kо‘paytirishda ham foydalaniladi. Ildiz g‘uddasidagi oziqa 
moddalardan mazkur о‘simlik gulining rivojlanishida ham ishtirok 
etadi. 
Ildiz mevalar
– kо‘proq ikki yillik о‘simliklarga xos bо‘lib, 
ildizida kо‘p miqdorda oziq moddalarini tо‘plashi bilan boshqa 
ildizlardan farq qiladi. Ularning morfologik kelib chiqishi ancha 
murakkab bо‘lib, shakllanishda ham ildiz, ham poya qatnashadi. 
Masalan: sabzining ildiz mevasini hosil bо‘lishida ildiz va gipokotel 
qatnashadi. Lavlagi faqat ildizdan iborat (53-rasm). 
Rediska hosil bо‘lishida gipokotil qatnashadi, sholg‘omning ildizi 
faqat pastki qismida bо‘ladi. Bu ildiz mevalar orasida kо‘pgina oraliq 
shakllarni uchratish mumkin. Kо‘pchilik ozuqabop madaniy 
о‘simliklarning ildiz mevalari kо‘pchilik tanlov natijasida kelib 
chiqqan. Ildiz mevalarda oziq moddalar tо‘plovchi parenxima kuchli 
rivojlanib sklerinxima yо‘qolib ketgan. Sabzi va petrushka ildiz 
mevalarida parenximalar kо‘proq lub qismida rivojlangan bо‘lsa, 
sholg‘om va boshqa karamdoshlar ildiz mevalarida yog‘ochlik 
qismida ya’ni markazi silindrda rivojlangan.
Havo ildizlar
– orxidlar, aroidlar, bromeliyevlar mansub tropik 
epifitlarda uchraydilar (53-rasm).
Epifitlar daraxtlarda parazitlik qilmaydilar faqat yorug‘likka intilish 
uchun ulardan tirgovich sifatida foydalanadilar. Bu ildizlar havoda 
osilib turib yomg‘ir va shudring suvlarini shimishga moslashgan. 
Havo ildizining tashqi tomonida egzodermaning ustki qismida о‘ziga 
118

---

xos tо‘qima velomen (lot. velamen – qoplovchi) hosil bо‘ladi. 
Velomen havodagi namni osmotik yо‘l bilan emas, balki kapellyar 
yо‘li bilan shimadi va ekzodermaning о‘tkazuvchi hujayralari orqali 
ichkarida yotgan tо‘qimalarga о‘tkazadi.