G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

7–rasm. Plastidalarning tuzilishi va turlari:
1 – leykoplastlar, 2 – xloroplastlar, 3 – xromoplastlar.
1 2 3 
28

---

paydo bо‘lgan plastid xloroplast bо‘lib, о‘simliklarning organlarini 
shakllanishi bilan boshqa 2 tur (xromoplast va leykoplast) plastidlar 
paydo bо‘lgan. О‘simliklar ontogenezi davomida barcha tipdagi 
plastidlar biri ikkinchisiga aylanishi mumkin (7-rasm). 
О‘simlik hujayralarining shakli va о‘lchami xilma-xil bо‘lib, 
о‘simlikda joylanish holati bajaradigan vazifasiga bog‘liq. Yakka 
holdagi hujayralar sharsimon, ovalsimon va tuxumsimon shakllarda 
bо‘ladi. Kо‘p hujayrali organizmlarda, odatda hujayra kо‘p qirrali 
shaklga ega. Yuksak о‘simliklardagi xilma-xil shakllardagi 
hujayralarni ikki guruhga ajratish mumkin. 
1. Parenxima hujayralar – hamma tomoni deyarli teng yoki 
izodiametrik. Ularning shakli odatda kо‘proq dumaloq, ovalsimon, 
yulduzsimon. Parenxima hujayralar tirik yupqa qobiqqa ega bо‘lib, 
ular о‘simlikning ildiz, poya, barg hamda gul, urug‘ va mevalarning 
asosiy tо‘qimasini tashkil etadi. 
2. Prozenxima hujayralari bо‘yi eniga nisbatan bir necha о‘n yoki 
yuz marta ortiq, chо‘ziq, uchlari о‘tkirlashgan, qobig‘i esa qalin, 
kо‘pincha о‘lik hujayralardan iborat. Prozenxima hujayralari asosan 
о‘simlikning о‘tkazuvchi va mexanik tо‘qimalarini hosil qiladi. 
Hujayralarining о‘lchami odatda mikroskopik, ya’ni juda mayda 
bо‘lib, ba’zi hujayralarni (sitrus mevalari et qismidagi prozenxima 
hujayralarni) oddiy kо‘z bilan arang kuzatish mumkin. Bunday 
hujayralarning ulchami 5 mm ga yetadi, eni esa 2-3 mm. Ba’zi bir 
о‘simliklar (tarvuz, qovun, pomidor, olma va boshqalar ) mevalarning 
et qismidagi parenxima hujayralar ancha yirik, ularni lupa yordamida 
kо‘rish mumkin.
О‘simlik tanasini tashkil etuvchi asosiy hujayralarning о‘lchami 
0,015 – 0,0067 mm/ga teng. Tо‘qimachilik sanoatida ishlanadigan tola 
beruvchi о‘simliklar (zig‘ir, kanop) lub tolalarining uzunligi 20 – 
40mm. Keladi. G‘uza о‘simligi chigitning bitta hujayrasidan iborat 
tolasi odatdagi navlarda 23 – 31mm. Bо‘lsa, elita navlarida u 
65mm.ga boradi. Yuksakо‘simliklarda hujayralar soni astronomik 
kо‘rsatkichga ega. Daraxt о‘simligi bargining о‘zida 200 mln.dan 
ortiq hujayralar bо‘ladi.