G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

2 – rasm.
Ribosoma va lizosomalarning tuzilishi: 
A – 1 – ribosomaning katta qismi, 2 – ribosomaning kichik qismi;
B – 1 – bir qavatli membrana, 2 – ichki ferment.
1 
2 
22

---

hujayrani о‘z vazifasini bajarib bо‘lgan organellalardan va shunga 
о‘xshash hujayra uchun yot bо‘lgan moddalardan tozalaydi (2-rasm).
Endoplazmatik tо‘r.
Endoplazmatik tо‘r – (yunon. endo – ichki) 
sitoplazmaning ichkariroq qismida joylashgan bо‘lib, bitta membrana 
bilan chegeralangan vakuolalar va kanalchalar tizimidan tashkil 
topgan organoiddir (3-rasm). Endoplazmatik tо‘r morfologik 
tuzilishiga va bajaradigan vazifasiga kо‘ra donador va silliq shakllarga 
bо‘linadi. Donador endoplazmatik tо‘rning membranasiga ribosomalar 
birikkan bо‘lib oqsil sintezida qatnashadi. Silliq endoplazmatik tо‘r, 
donador endoplazmatik tо‘rga nisbatan sustroq rivojlangan bо‘lib, 
bо‘linayotgan va ba’zi differensiatsiyalanayotgan yetilgan 
hujayralarda kam miqdorda ingichka shoxlangan naychalar holatida 
uchraydi. Silliq endoplazmatik tо‘r lipofil (efir moylari, smola, 
kauchuk) moddalarni sintezlovchi va ajratuvchi hujayralarda yaxshi 
rivojlangan bо‘ladi.
 
3-rasm. Endoplazmatik tо‘r: 
1 – hujayra qobig‘i, 2 – plazmalemma, 3 – plazmodesmalar,
4 – endoplazmatik tо‘rning membranalari, 5 – kanalchalar, 6 – sisterna,
7 – vakuol, 8 – tonoplast, 9 – gialoplazma. 
 
23

---

Goldji apparati 
uni kashf etgan italiyalik olim K. Goldji nomi 
bilan ataladi. Goldji apparati ayrim diktiosomlar (yunon. diktion - tur, 
soma – tana) va Goldji pufakchalaridan iborat (4-rasm).
 
Diktiosomalar 
– yassi disksimon pufakchalar guruhlaridan yoki 
sisternlardan iborat bо‘lib, chekkalari murakkab shoxlangan naychalar 
tizimidan tashkil topgan. Diktiosomalar 4 tadan 8 tagacha bо‘lgan 
sisternlar yig‘indisidan tuzilgan. Hujayrada diktiosomalarning soni 
turlicha (10-50 bir necha yuzgacha) bо‘lib, u hujayraning tiplariga va 
rivojlanish fazasiga bog‘liq bо‘ladi. Goldji pufakchalari har xil 
diametrda bо‘lib, diktiosom sisternlarining chekkalaridan yoki 
naychalarining oxirgi qismidan farq qiladi. Diktiosomlar hujayra 
qobig‘ining paydo bо‘lishida qatnashadi. Hujayrada diktiosomalar 
amorf polisaxaridlarni, pektin moddasini, hujayra qobig‘i matriksining 
gemitsellyulozasini va shilimshiq moddalarini sintez qiluvchi, 
tо‘plovchi va ajratuvchi markaz bо‘lib hisoblanadi. Goldji 
pufakchalari esa hosil bо‘lgan polisaxaridlarni plazmalemmaga 
yetkazib berish vazifasini bajaradi.