G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

14.4.Qurilish-montaj ishlarini olib borishning
marksheyderlik nazorati
 
Shaxta qurilishida marksheyderlik ishlar asosiy ishlarni tashkil etadi. Shaxta 
qurilishida marksheyderlarning asosiy masalalariga quyidagilar kiradi: 
a)
yer yuzasida elementlarni joylashtirish uchun tayanch tarmoqlarni qurish 
b)
yer yuzasida olib boriladigan ishlar hajmini aniqlash 
c)
ishlab chiqarish maydonida shaxta o`qini joyga ko`chirishda inshootlarni 
geometrik elementlari bo`yicha joylashtirish 
d)
maxsus o`lchash va tasvirga olishda shaxta stvolini o`tish va armirovkalash 
e)
qurish ishida geometrik ishlarini aniq olib borayotganini vaqtida nazorat qilib 
turish 
f)
yer ostida kon lahmlarini uklon bo`yicha va qirqim o`lchamlari o`tishda 
qirqim o`lchamlari bo`yicha, binolarni va inshootlarni deformatsiyasini 
aniqlash. 
Binolarni, inshootlarni mahkamlash va kon lahmlariga yo`nalish berish, 
loyihaviy chizmalar yordamida birgalikda bajariladi. Qurilishni ta`minlash uchun 
quyidagi texnik va loyihaviy hujjatlar, ya`ni topografik ishlarning texnik 

---

261 
hisoboti, qurilish va genplani bo`lib, unga doimiy inshootdan stvol o`qigacha 
bo`lgan uzunlik bo`lishi va balanlik bog`lash ishlari olib boriladi. Qurilish 
joylarini o`lchovchi asboblar yordamida joyini belgilash marksheyderlik tayanch 
tarmoqlaridan, shaxta stvolining o`q chiziqlaridan, punktlarni belgilash 
tarmoqlaridan boshlanadi. Belgilash joylari deganda inshoot loyihasini joyiga 
ko`cherish tushuniladi. Asosiy belgilash ishlari tekislikda ishlab chiqarish 
maydonining asosiy o`qini qurishdan iborat. Bu shaxta stvoli o`qini yoki 
belgilash tarmog`i tomonlarini bildiradi.
Vertikal shaxta stvoli o`qi deganda 2 ta parallel gorizontal to`g`ri yo`nalishda 
ulardan bittasi parallel, ikkinchisi perpendikulyar bo`ladi. Stvol o`qini kesishgan 
nuqtasi stvol markazi deyiladi. Marksheyder tomonidan detalli belgilash ishlari, 
ya`ni bino, inshootning asosiy o`qini qurish va ko`tarish o`qlarini to`g`ri 
joylashtirish bajariladi.