G. Q. Salijanova boyitishning yordamchi

Qattiq moddalarni eritish va ekstraktlash
. Qattiq faza ning 
suyuqlikka (erituvchiga) o‘tishi eritish jarayoni deb ata ladi. Qattiq 
g‘ovaksimon materiallar tarkibidan bir yoki bir necha komponentlarni 
erituvchi yordamida ajratib olish jarayoni ekstraktlash deyiladi. Agar 
eritish jarayonida qattiq faza to‘la suyuq fazaga o‘tsa, ekstraktlash 
vaqtida esa qattiq faza amaliy jihatdan o‘zgarmay qoladi, faqat uning 
tarkibidagi tegishli kom ponent suyuq fazaga o‘tadi.
Kristallanish
. Suyuq eritmalar tarkibidagi qattiq fazani kristallar 
holatida ajratish jarayoni kristallanish deb yuritiladi. Bu jarayon 
eritmalarni o‘ta to‘yintirish yoki o‘ta sovitish natijasida sodir bo‘ladi. 
kristallanish paytida modda suyuq fazadan qattiq fazaga o‘tadi.
Fazalarni ajratuvchi yuza qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas bo‘ladi. 
Gaz-suyuqlik (absorbsiya), bug‘-suyuqlik (haydash), suyuqlik-suyuqlik 
(ekstraksiyalash) sistemalarida boradigan modda almashinish jarayon-
la ridagi fazalarni ajratuvchi yuza qo‘zg‘aluvchan bo‘ladi. Qattiq faza 
ishtiroki bilan boradigan jarayonlarda (adsorbsiya, quritish, ekstrak- 
t siyalash, kristallanish) fazalarni ajratuvchi yuza qo‘zg‘almas bo‘ladi.
Modda almashinish jarayonlarining tezligi asosan molekular 
diffuziyaga bog‘liq bo‘lgani uchun, ko‘pincha bunday jarayonlar 
diffuziya jarayonlari deb ham yuritiladi. Bir fazadan ikkinchi 
fazaga o‘tayotgan moddaning miqdori fazalarni ajratuvchi yuzaga va 
harakatlantiruvchi kuchga (konsentratsiyalarning o‘rtacha farqiga) 
proporsional bo‘ladi.
?
nazorat savollari
1. Foydali qazilmalarni boyitish qaysi jarayonlarni o‘z ichiga oladi?
2. Sanoatda qaysi modda almashinish jarayonlari ishlatiladi?
3. Adsorbsiya deb nimaga aytiladi?
4. Respublikamizdagi boyitish fabrikalarida suvsizlantirish jarayoni 
qaysi bo‘limlardan tashkil topgan?

---

10