G. Q. Salijanova boyitishning yordamchi

I bob.
 Yordamchi jaraYonlar
1.1. Yordamchi jarayonlar haqida ma’lumot
Hozirgi vaqtda xalq xo‘jaligining barcha sohalarida ish lab 
chiqarishni yangi dastgohlar bilan almashtirish, ishlab chiqarish 
unumdorligini oshiruvchi, material resurslarni tejab ishlatuvchi, 
ishlab chiqarishga tamoman yangi texnika va materiallarni, ilg‘or 
texnologiyalarni joriy etib, yuqori quvvatli va samarali dastgohlarni 
yaratish dolzarb masala hisoblanadi.
Foydali qazilmalarni boyitish, asosan, quyidagi jarayonlarni o‘z 
ichiga oladi:
1. Tayyorlash jarayonlari
– ularni o‘tkazishdan maqsad mineral 
zarrachalarning yuzasini ochib berishdan iborat bo‘lib; elash, 
maydalash, yanchish va klassifikatsiyalash jarayonlarini o‘z ichiga 
oladi.
2. Asosiy jarayon 
– ularni o‘tkazishdan maqsad mineral 
zarracha larni ajratib olishdan iborat bo‘lib, gravitatsiya, flotatsiya, 
magnit, elektr, qo‘lda saralash va boshqa usullarni o‘z ichiga oladi. 
Boyitishning asosiy usullari gravitatsiya va flotatsiya usullari bo‘lib, 
ular boyitish fabrikalarida ko‘proq qo‘llaniladi.
Gravitatsiya
usulida mineral zarrachalarning zichligidagi farqiga 
qarab boyitiladi.
Flotatsiya
– mineral zarrachalar yuzasining fizik-kimyoviy 
xossalaridagi farqiga asoslangan boyitishdir.
Magnit
– mineral zarrachalarning magnitlanish qobiliyatiga 
qarab boyitish usuli.
Elektr
– mineral zarrachalarning elektr xossalaridagi farqiga 
qarab boyitish usuli. 
Qo‘lda saralash
– mineral zarrachalarning rangi, yaltiroqligi, 
shakliga qarab boyitish usuli.

---

7
3. Yordamchi jarayonlar
foydali qazilmalarni boyitishning 
oxirgi jarayoni hisoblanadi. Yordamchi jarayonlarni o‘tkazishdan 
maqsad ajratib olingan boyitma (konsentrat) va chiqindini qayta 
ishlashdir. Yordamchi jarayonlar, o‘z navbatida, suvsizlantirish va 
changsizlantirish jarayonlariga bo‘linadi.
Respublikamizdagi boyitish fabrikalarida suvsizlantirish jarayo-
nining o‘zi ham bir nechta bo‘limlardan tashkil topgan: quyultirish, 
filtrlash, quritish; changsizlantirish jarayonida atmosfera va atrof-
muhitga zararli changlar chiqishining oldini olish; boyitish fabri-
kalaridan chiqayotgan oqova suvlar tarkibi jihatidan zararli modda-
larga juda boy bo‘lib, atrof-muhitdagi suvlarni sezilarli darajada 
zaharlaydi, u esa, o‘z navbatida, ekologiya va insoniyat hayotiga 
o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatadi. Shuning uchun fabrikadan 
chiqayotgan oqova suvlarni tozalash muhim ahamiyatga ega, undagi 
zararli moddalarning miqdori mumkin qadar kam bo‘lib, sanitariya 
me’yorlarida belgilangan konsentratsiyadan oshmasligi shart.
Boyitish jarayonlari ko‘p hollarda suvli muhitda olib boriladi. 
Shuning uchun mahsulotlarni suvsizlantirish ikki bosqichdan 
iborat bo‘lib, namlik oldin arzon jarayon hisoblangan mexanik 
usul bilan, so‘ngra qolgan namlik bo‘lsa quritish yo‘li bilan 
ajratiladi. Mahsulot tarkibidagi namlikni bunday murakkab 
yo‘l bilan ajratish usuli jarayonning samaradorligini oshiradi. 
Foydali qazilmalarni boyitish fabrikalarida, flotatsiya, gravitatsiya 
usulida boyitishda juda katta miqdorda suv sarflanadi. Masalan, 
flotatsiya usulida rudani boyitishda olingan konsentrat tarkibining 
har bir tonnasida 3–4 m
3
gacha, chiqindi tarkibida esa 10 m
3
gacha suv bo‘ladi, shu sababli boyitma (konsentrat) va chiqindi 
suvsizlantiriladi. konsentrat tarkibidagi suvni ajratib olishdan 
maqsad, konsentrat tarkibidagi suv miqdorini me’yoriga keltirish, 
qish oylarida transport orqali tashilayotganda, muzlash holatlarini 
yo‘qotishdir. Chiqindi tarkibidagi suvni yo‘qotish esa chiqindi 
saqlash omborlariga joylashtirish qulayligi va qayta ajratib olingan 
suvni fabrikaga jo‘natilib yana qaytadan texnologik maqsadlarda 
foydalanishdir. Suvni qayta ishlatish boyitish fabrikalari uchun 

---

8
juda katta ahamiyatga ega, bunda toza suv sarfi tejaladi, oqova 
suvlar ifloslanmasligining oldi olinadi, shuningdek, atrof-muhit har 
xil zaharli moddalardan saqlaniladi.
Boyitish mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasida modda 
almashinish jarayonlari muhim o‘rin egallaydi. Bunday jarayonlar 
moddalarning bir fazadan ikkinchi fazaga o‘tishiga asoslanadi. 
Fazalar suyuq, qattiq, gaz va bug‘ holatida bo‘lishi mumkin.
Sanoatda quyidagi modda almashinish jarayonlari ishlatiladi: