G. N. Maxmudova innovatsion iqtisodiyot

 
Ishlab chiqarishning oʻsishi 
bosqichida agar bozorda yangi 
mahsulotning oʻxshash analoglari boʻlmasa, uning narxi ma’lum vaqt 
davomida sun’iy ravishda oshirilishi mumkin, bu esa kompaniyaga ortiqcha 
daromad olish imkonini beradi. Innovatsion jarayonning ushbu bosqichida 
mahsulot ishlab chiqarish kengayadi. Joriy ishlab chiqarish xarajatlarining 
pasayishi kuzatiladi, bu esa narxlarning pasayishiga olib keladi. Tovarlarni 
sotishdan olingan daromad koʻpincha yuqori choʻqqiga chiqadi. Ba’zi hisob-
kitoblarga koʻra, ushbu davrda foyda hajmi tovarlarning butun hayotiy sikli 
aylanishi davomida olingan foydaning 50-70 foizini tashkil qilishi mumkin. 
 
Ishlab chiqarish oʻsishini sekinlashtirish 
bosqichida
 
asta-sekin ishlab 
chiqarishning oʻsish sur’ati pasayib boradi. Xarajatlar tarkibida mahsulotni 
reklama qilish va raqobatdoshligini qoʻllab-quvvatlashga sarflanadigan 
xarajatlarning ulushi ortib boradi. Yangi bozorlar qidiriladi. Mahsulotlarning 
yaxshilangan modifikatsiyalari ishlab chiqarilib, texnologik jarayonlar 
takomillashtiriladi. 
Hozirgi vaqtda koʻplab firmalar yangi bozorda oʻzlarini oʻrnini qat’iy 
topishga harakat qilmoqdalar. Ulardan ba’zilari yangi mahsulot ishlab 
chiqarish uchun litsenziyaga ega boʻlsa, boshqalari mahsulotni patent 
qonunchiligini buzgan holda chiqaradilar. Yana boshqalari esa ishlab 
chiqaruvchining savdo markasi ostida koʻpincha past sifatli mahsulotni 
yashirin ravishda ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyishadi. Va nihoyat, toʻrtinchi 
raqobatchilar patent huquqidagi mumkin boʻlgan boʻshliqlardan foydalangan 
holda yuqori texnik darajadagi oʻxshash mahsulotlarni ishlab chiqaradilar. 
 

---

174 
Savdo pasayishi
 
bosqichining boshlanishi, bozor ushbu mahsulot bilan 
toʻlib toshishni boshlagan vaqt keldi degan ma’noni anglatadi. Savdolarning 
barqaror pasayishi va foyda hajmining, hatto nolgacha pasayishi kuzatiladi. 
Retsessiya mahsulotning eskirishi bilan bir qatorda, texnologiyalarning 
oʻzgarishi, iste’molchilarning didi va xohishlarining oʻzgarishi tufayli, 
shuningdek, raqobatchilar tomonidan taklif etilayotgan ilgʻor mahsulotlar 
bozorida paydo boʻlishi tufayli roʻy beradi. 
Risk uchun quyidagi belgilar xarakterli:
1. Hodisalarning toʻsatdan sodir boʻlishi;
2. Muqobil qarorlarning mavjudligi;
3. Hodisalarning ehtimolligi yoki kutilayotgan natijalarni aniqlash 
mumkinligi yoki ma’lum ma’noda ma’lumligi;
4. Yoʻqotishlar ehtimolligining mavjudligi;
5. Qoʻshimcha daromad olish ehtimolining mavjudligi.
Har qanday risk, albatta, moliyaviy holat bilan bogʻliq va ma’lum 
ma’noda daromad yoki zarar keltirishi aniq, shunga koʻra moliyaviy risk, 
nafaqat moliya bozorida vujudga kelishi kutilayotgan risklarni balki, boshqa 
sohalar miqyosida ajratadigan boʻlsak ham, sugʻurta faoliyatidami, bank 
faoliyatidami va turli xoʻjalik faoliyatlaridagi risklarni ham moliyaviy risklar 
deb atasak, yanglishmagan boʻlamiz. Shu ma’noda, moliyaviy risk deb, 
kutilayotgan daromadni ololmaslik yoki kutilmagan daromadga erishish 
ehtimolligi, xoʻjalik faoliyatda doimiy mavjud boʻlgan hodisa hisoblanadi. 
Risklar keng qamrovli boʻlib, ularning paydo boʻlishiga turli omillar ta’siri 
kuzatiladi. Bu omillarni olimlar shartli ravishda 2 guruhga boʻlishadi:
1. Ichki omillar (ya’ni koʻp tomondan boshqarilib boʻlinadigan, 
korxonaning ichki tizimida sodir boʻladigan risklar)
2. Tashqi omillar (ya’ni, korxonaga bogʻliq boʻlmagan holda undan 
tashqarida vujudga keladigan risklar) Koʻpgina adabiyotlarda ichki risklarni 
tizimsiz, spekulyativ, boshqariladigan, bashoratlanadigan va boshqa, tashqi 
risklarni esa tizimli, sof, boshqarilmaydigan, bashoratlanmaydigan va boshqa 
risklar koʻrinishda bayon etiladi. Ammo ular mohiyatan bir-birini toʻldiradi 
va bir-biriga yaqin boʻlgani uchun faqatgina ichki va tashqi risklar sifatida 
e’tirof etish ma’qul.(15-jadval)
49