G. N. Maxmudova innovatsion iqtisodiyot

Poydevor birligi
. Bir xil tasnif darajasida sinflarni shakllantirish uchun 
bitta va yagona asos qoʻllaniladi. 
2.
Qamrovning toʻliqligi
bir tomondan, kichik sinflarni ajratish nuqtai 
nazaridan asosning birligi printsipini toʻldiradi, boshqa tomondan, tasniflash 
tizimining ierarxik shaklini belgilaydi. 
3.
Kesishmaslik
tasniflash printsipi sifatida, shuni anglatadiki, bitta 
kichik guruh elementlarining hech biri bir vaqtning oʻzida boshqa toʻplamga 
kiritilmasligi kerak. 
4.
Ketma-ketlik
. Tasniflash tasnif tizimining ierarxik tuzilishining barcha 
darajalarini qamrab olishi kerak, ya’ni bir darajali kichik sinfga tegishli 
ob’yekt keyingi yuqori darajadagi sinflardan biriga tegishli boʻlishi kerak. 
5.
Yakdillik.
Tasnif guruhlari xususiyatlarning bir xil talqini asosida 
tuzilishi kerak. 
Shunday qilib, boshqaruv ob’ektining xususiyatlari va maqsadlaridan 
qat’iy nazar, xavflar tasnifi tizimini shakllantirishda, koʻrsatilgan 
printsiplarga rioya qilish nafaqat ilmiy xarakter printsipiga qat’iy rioya 
qilishni ta’minlaydi, balki jarayonlarni shakllantirish va risklarni 
boshqarishga ham yordam beradi.
Xatarlarni tasniflashda, tashkil etish maqsadidan kelib chiqish kerak. 
Tasniflash maqsadlariga qarab, shakllangan tasniflash tizimlari muayyan 
farqlarga ega boʻladi. Demak, analitik tizimlar uchun tasnif xavfli 
vaziyatlarning oqibatlarini tahlil qilish va prognoz qilishni soddalashtirish 
uchun amalga oshiriladi, shuning uchun bunday tizimlardagi tasnif guruhlari 
ularning paydo boʻlish sabablarining umumiyligi asosida baholanadi. Bunda 
xavf darajasi yoki kelib chiqadigan oqibatlarning bir xilligi inobatga olinadi. 
Har bir korxona uchun, har bir innovatsion loyiha uchun oʻziga xos risk 
tasnifi tizimi shakllantiriladi. Analitik tasniflash tizimlarining asosiy 

---

178 
kamchiligi ularning haqiqiy innovatsion faoliyat bilan zaif aloqasida 
koʻrinadi. Natijada, amalda ba’zi risklarni tasniflash tizimlari ma’lum 
darajada avtonom boʻlib, qaror qabul qilishda toʻliq ishlatilmaydi. 
Gʻarb kompaniyalarida risklarni innovatsion faoliyatni boshqarish 
usullari va yondashuvlarini shakllantirish nuqtai nazaridan tasniflash, qoida 
tariqasida, 
innovatsion 
jarayonlarning 
xususiyatlariga 
– ularning 
bosqichlariga qarab amalga oshiriladi. Bunday yondashuv boshqaruv 
qarorlarining qabul qilish tezligini va adekvatligini oshiradi. Bunda, risklarni 
boshqarish tizimi innovatsion loyihalarni boshqarish bilan oson uygʻunlashib 
ketadi: bir xil dasturiy-texnik platforma asosida ular faqat turli xil tahliliy 
sozlamalarni talab qiladi. Shu bilan birga, bu yondashuv tasniflash 
guruhlarining takrorlanishiga barham berish va tasniflash mezonlarini 
umumlashtirish bilan birga mahalliy tasniflash tizimlarini integratsiyalashuv 
jarayonini murakkablashtiradi. Xatarlarni tasniflash tizimining yana bir 
kamchiligi – bu xavflarning faqat bir qismini aks ettirishga imkon beradigan 
va loyihalarni boshqarishda xavflarni toʻliq va har tomonlama tahlil qilish 
uchun deyarli ishlatilmaydigan koʻrsatkichlariga e’tibor qaratishdir, chunki 
bu tizimlar xavfli vaziyatlar statistik koʻrsatkichlar orqali baholashga 
asoslanib, yangi tashkiliy, texnik va moliyaviy – iqtisodiy yechimlar 
sharoitida foydaliligi cheklangan. 
Risklarni tasniflashda turli xil jihatlar mavjuddir: 

Loyihaviy imkoniyatning bosqich va foydalariga koʻra; 

Loyiha risklari ishtirokchilarining risk omillariga ta’sir darajasiga 
koʻra;

Risklardan 
himoyalanish 
imkoniyatlari 
nuqtai-nazariga 
koʻra: 
sugʻurtalangan va sugʻurtalanmagan risklarga ajratish mumkin
Innovasion loyiha risklarining quyidagi turlari boʻlishi mumkin: 
1.
Loyiha ishtirokchilari riski; 
2.
Loyihaning yuqori qiymatliligi riski; 
3.
Loyihaning bevaqt toʻxtatilishi riski; 
4.
Ish va ob’yektning past sifatliligi riski; 
5.
Konstruktorlik va texnologik risklar; 
6.
Ishlab chiqarish riski; 
7.
Boshqaruvchilik riski; 
8.
Ortiqchalik riski; 

---

179 
9.
Moliyaviy risk; 
10.
Davlatlararo risk; 
11.
Ma’muriy risk; 
12.
Huquqiy risk; 
13.
Fors-major riski.