|
Poydevor birligi
. Bir xil tasnif darajasida sinflarni shakllantirish uchun
bitta va yagona asos qoʻllaniladi.
2.
Qamrovning toʻliqligi
bir tomondan, kichik sinflarni ajratish nuqtai
nazaridan asosning birligi printsipini toʻldiradi, boshqa tomondan, tasniflash
tizimining ierarxik shaklini belgilaydi.
3.
Kesishmaslik
tasniflash printsipi sifatida, shuni anglatadiki, bitta
kichik guruh elementlarining hech biri bir vaqtning oʻzida boshqa toʻplamga
kiritilmasligi kerak.
4.
Ketma-ketlik
. Tasniflash tasnif tizimining ierarxik tuzilishining barcha
darajalarini qamrab olishi kerak, ya’ni bir darajali kichik sinfga tegishli
ob’yekt keyingi yuqori darajadagi sinflardan biriga tegishli boʻlishi kerak.
5.
Yakdillik.
Tasnif guruhlari xususiyatlarning bir xil talqini asosida
tuzilishi kerak.
Shunday qilib, boshqaruv ob’ektining xususiyatlari va maqsadlaridan
qat’iy nazar, xavflar tasnifi tizimini shakllantirishda, koʻrsatilgan
printsiplarga rioya qilish nafaqat ilmiy xarakter printsipiga qat’iy rioya
qilishni ta’minlaydi, balki jarayonlarni shakllantirish va risklarni
boshqarishga ham yordam beradi.
Xatarlarni tasniflashda, tashkil etish maqsadidan kelib chiqish kerak.
Tasniflash maqsadlariga qarab, shakllangan tasniflash tizimlari muayyan
farqlarga ega boʻladi. Demak, analitik tizimlar uchun tasnif xavfli
vaziyatlarning oqibatlarini tahlil qilish va prognoz qilishni soddalashtirish
uchun amalga oshiriladi, shuning uchun bunday tizimlardagi tasnif guruhlari
ularning paydo boʻlish sabablarining umumiyligi asosida baholanadi. Bunda
xavf darajasi yoki kelib chiqadigan oqibatlarning bir xilligi inobatga olinadi.
Har bir korxona uchun, har bir innovatsion loyiha uchun oʻziga xos risk
tasnifi tizimi shakllantiriladi. Analitik tasniflash tizimlarining asosiy
178
kamchiligi ularning haqiqiy innovatsion faoliyat bilan zaif aloqasida
koʻrinadi. Natijada, amalda ba’zi risklarni tasniflash tizimlari ma’lum
darajada avtonom boʻlib, qaror qabul qilishda toʻliq ishlatilmaydi.
Gʻarb kompaniyalarida risklarni innovatsion faoliyatni boshqarish
usullari va yondashuvlarini shakllantirish nuqtai nazaridan tasniflash, qoida
tariqasida,
innovatsion
jarayonlarning
xususiyatlariga
– ularning
bosqichlariga qarab amalga oshiriladi. Bunday yondashuv boshqaruv
qarorlarining qabul qilish tezligini va adekvatligini oshiradi. Bunda, risklarni
boshqarish tizimi innovatsion loyihalarni boshqarish bilan oson uygʻunlashib
ketadi: bir xil dasturiy-texnik platforma asosida ular faqat turli xil tahliliy
sozlamalarni talab qiladi. Shu bilan birga, bu yondashuv tasniflash
guruhlarining takrorlanishiga barham berish va tasniflash mezonlarini
umumlashtirish bilan birga mahalliy tasniflash tizimlarini integratsiyalashuv
jarayonini murakkablashtiradi. Xatarlarni tasniflash tizimining yana bir
kamchiligi – bu xavflarning faqat bir qismini aks ettirishga imkon beradigan
va loyihalarni boshqarishda xavflarni toʻliq va har tomonlama tahlil qilish
uchun deyarli ishlatilmaydigan koʻrsatkichlariga e’tibor qaratishdir, chunki
bu tizimlar xavfli vaziyatlar statistik koʻrsatkichlar orqali baholashga
asoslanib, yangi tashkiliy, texnik va moliyaviy – iqtisodiy yechimlar
sharoitida foydaliligi cheklangan.
Risklarni tasniflashda turli xil jihatlar mavjuddir:
Loyihaviy imkoniyatning bosqich va foydalariga koʻra;
Loyiha risklari ishtirokchilarining risk omillariga ta’sir darajasiga
koʻra;
Risklardan
himoyalanish
imkoniyatlari
nuqtai-nazariga
koʻra:
sugʻurtalangan va sugʻurtalanmagan risklarga ajratish mumkin
Innovasion loyiha risklarining quyidagi turlari boʻlishi mumkin:
1.
Loyiha ishtirokchilari riski;
2.
Loyihaning yuqori qiymatliligi riski;
3.
Loyihaning bevaqt toʻxtatilishi riski;
4.
Ish va ob’yektning past sifatliligi riski;
5.
Konstruktorlik va texnologik risklar;
6.
Ishlab chiqarish riski;
7.
Boshqaruvchilik riski;
8.
Ortiqchalik riski;
179
9.
Moliyaviy risk;
10.
Davlatlararo risk;
11.
Ma’muriy risk;
12.
Huquqiy risk;
13.
Fors-major riski.
Do'stlaringiz bilan baham: |
