130
- oshkoralik (keng xabardorlik va ragʻbatlantirish chorasi hamda meh-
nat natijalarining taqqoslanarligi);
- koʻrgazmalilik (ragʻbatlantirish chorasining yaqqol koʻrinarli boʻli-
shi).
Mehnat jamoasi shaxs kamoliga yetishadigan asosiy ijtimoiy
muhitlaridan (oila va maktab bilan bir qatorda) biridir.
Shaxsning shakllanishi va kamolga yetishish jarayoni oila-maktab-
mehnat jamoasi tizimida amalga oshadi, bu unsurlar orasida shaxsiy xislat –
ishbilarmonlik sifatlari ijtimoiy shakllanishi
jarayonining vorisligi va
uzluksizligini ta’minlovchi jips aloqa boʻlishi kerak. Mehnat jamoasi rahbari
zimmasiga salmoqli ruhiy-pedagogik ogʻirlik tushadi. U jamoa bilan yosh
inson oila va maktabda olgan koʻnikma va malakalarini mustahkamlashi,
uning avvalgi shakllanishi jarayonida orttirgan salbiy xislatlarini bartaraf
etishi yoki yoʻqotishi lozim.
Mehnat jamoasi (OTM – kafedra, ilmiy-tadqiqot
laboratoriyasi va
b.)dagi tarbiya kasbiy, huquqiy, ahloqiy va estetik tarbiyaga boʻlinadi.
Tarbiyaning bu turlari xodimlar jamoaviy mas’uliyatini yuzaga keltirishga,
shuningdek,
oʻz mehnati natijasi boʻyicha shaxsiy javobgarlikni
kuchaytirishga yoʻnaltiriladi.
Xodimning mehnat jamoasiga taalluqliligiga quyidagi (ob’yektiv va
sub’yektiv) omillar ta’sir etadi:
- kasbni toʻgʻri tanlash;
- ish manfaati yoʻlida birgalikdagi harakatni ta’minlash;
- sogʻlom norasmiy munosabatlarga qoʻshilish;
- turli konsultatsiyaviy yordam koʻrsatish;
- adolatli moddiy va ma’naviy ragʻbatlantirish;
- xizmatdagi muvaffaqiyatlar istiqbollarini belgilash.
Bu barcha omillar mehnat jamoasi doirasida samarali hal etiladi.
Rahbarning faoliyati koʻp jahatdan pedagogik
faoliyatdan iborat
boʻladi. Rahbar bajaruvchilarga qat’iyat bilan oʻz gʻoyasini oʻtkazadi va
bularni amalga oshirishni oʻrgatadi.
Har bir rahbar psixologik bilimlar bilan bir qatorda muayyan
pedagogik bilimga ham ega boʻlishi kerak.
Insonning shaxsiy manfaatdorligidan kelib chiqib tarbiya jarayonida
rahbar quyidagi pedagogik muammolarni hal etishi kerak:
- aqliy rivojlanish (xodimlarning umumiy va kasbiy ma’lumoti);
131
- ma’naviy boyish (madaniy tadbirlar tashkil etish,
etik muammolarni
yechish);
- muomalani maqbullashtirish.
Bunda quyidagi pedagogik tamoyillarga rioya qilish lozim:
- ezgu ideallar bilan mashgʻul boʻlish;
- shaxsiy xislatlarni takomillashtirish.
Tabiyki, tarbiyaviy ta’sir umumiy va qotib qolgan boʻlmasligi lozim,
chunki yuqorida qayd etilgan omillar har bir muayyan shaxs uchun farqlidir.
Shuning uchun tarbiyaviy ta’sir har bir shaxsning oʻziga qaratilgan boʻlishi
kerak, bu rahbar tarbiyaning turli-tuman usullaridan xabardor boʻlishini
taqozo etadi. Rahbarning tarbiyaviy ta’sir usullaridan oqilona foydalanishi,
ya’ni pedagogik savodli boʻlishi xodimda xulqiy farosat va koʻnikmalarni
shakllantirishni ta’miinlaydi.
Rahbar tarbiyaviy ta’sirni amalga oshirishining quyidagi, ta’bir joiz
boʻlsa, “texnologik tamoyillari” mavjud:
- ruhiy oʻziga xoslik, ya’ni shaxsga tarbiyaviy ta’sir oʻtkazishdan oldin
uning individual, ijtimoiy–ruhiy sifatlarini anglash lozim;
- ma’naviy motivlar – oʻziga boʻysunuvchilar oldida yuqori darajadagi
xulq-atvor egasi ekanlikni
shaxsan namoyon etish, bu rahbarga “mendek
boʻl” deb talab qilish imkonini beradi;
- yakka tartibda yondashish, bu – har bir shaxsning oʻziga xos boʻlgan
"a’lo" tomonini izlash;
- mehnat faoliyatining talablariga moslashish, bu –
xodim aqliy
imkoniyatini aniqlash va undan samarali foydalanish boʻyicha pedagogik
muammoni hal etish;
- shaxsiy moʻljal, bu – xodimda noyob qobiliyat kurtaklarini oʻstirish
va ularni rivojlantirish;
-
tizimli yondashish, bu – shaxsni har jihatdan idrok etish va uning
xulqiga ta’sir etuvchi ustuvor omillarini aniqlash.
Boshqaruv tarbiyasi shakllaridan quyidagilarni ta’kidlash zarur:
- dunyoqarashni kengaytirish ta’limi, bu – iqtisodiy, huquqiy, ahloqiy
va ekologik ta’limni oʻz ichiga oladi, uning koʻlami menejer yoshi, madaniy
saviyasi va ish tajribasiga bogʻliq boʻladi. Dunyoqarashni shunday oʻstirish
tufayli ong ma’naviy zamini
barpo etiladi;
132
- mehnat musobaqasi, bu – kasbiy musobaqalashuv, malaka oshirishda
kuchli omil sanaladi. Boshqaruv tarbiyasining bu shakli turli tanlovlar,
ratsionalizatorlik takliflari va h.k.lar yordamida amalga oshiriladi;
- boshqaruvda ishtirok etish – boshqaruvga oid qarorlarni ishlab
chiqish va amalga oshirishga oddiy xodimlarni jalb etish.
Rahbar xodimga tarbiyaviy ta’sir koʻrsatar ekan, G.Salening
quyidagi
soʻzlarini yodda tutishi foydadan holi emas: “Shuni unutmangki, hamma
uchun mos andoza yoʻq, siz, hammamiz – turli toifadamiz va
muammolarimiz ham turlicha”.
Do'stlaringiz bilan baham: 
