G‘. N. Mahmudov

4.4.  BORT KOMPYUTERI 
 
Bort  kompyuteri  raqamli  displeyda  haydovchiga  avtomobilning  holati 
haqidagi  ma’lumotni  yetkazadi,  transport  vositasini  tashqi  dunyo  bilan 
ta’minlaydigan aloqa  vositalarini  va  navigatsiya tizimni boshqaradi. 4.26-rasmda 
bortdagi  kompyuter  uchun  mo‘ljallangan  suyuq  kristalli  displeyning  boshqarish  
pulti  keltirilgan.  Oxirgi  vaqtda  avtomobillarga,  nisbatan  qulayroq  bo‘lgan  rangli 
4.24-rasm. Bevosita shinaga o‘rnatila-digan 
bosim datchigi 
4.25-rasm. Boshqarish bloki va dakchilarning elektr sxemasi 
 

---

 
203 
sensorli 
displeylar 
(4.27-rasm) 
ham  o‘rnatilmoqda.  Bundan  tashqari 
avtomobillarning    ma’lumotlar  shinasi  ulanadigan  portativ  (kichik  o‘lchamli) 
kommunikatorlar  va  organayzerlar  ham  chiqarilmoqda.  Tegishli  dasturlar  bilan 
ta’minlangan  bu  moslamalar  avtomobil  axborot  tizimining  uzviy  qismiga 
aylanmoqda.  Avtomobildagi  kompyuter  Internet  tarmog‘iga  ulanishi  mumkin. 
Haydovchi  elektron  pochtadan  foydalanish  imkoniyatiga  ega.  Yerning  sun’iy 
yo‘ldoshi  orqali  ulangan  (direct  PC)  Internet  tarmog‘idagi  ma’lumot  almashish 
tezligi   sekundiga  ~  1  megabayt  ga  yetmoqda  va  avtomobil  tobora  g‘ildirakdagi 
ofisga aylanib bormoqda. 
Bort  kompyuteri  aniq  vaqt  va  sanani  belgilaydi.  Forsunkalarning  ochilish 
vaqtining  yig‘indisiga  ko‘ra  yonilg‘i  sarfini  hisoblaydi,  avtomobilning  tezligi  va 
bosib o‘tilgan masofani ko‘rsatadi. 
Suyuq kristalli displeyga odatda quyidagi ma’lumotlar chiqariladi: 
1.
 
Vaqt, kun va sana; 
2.
 
Marshrutdagi o‘rtacha tezlik; 
3.
 
Bosib o‘tilgan yo‘lga sarflangan vaqt; 
4.
 
Marshrutdagi yonilg‘ining o‘rtacha sarfi; 
5.
 
Yonilg‘ining oniy sarfi 
6.
 
Muayyan masofani bosib o‘tish uchun sarflangan yonilg‘i miqdori; 
7.
 
Bakda qolgan yonilg‘i miqdori bilan bosib o‘tish mumkin bo‘lgan masofa. 
 
Bort  kompyuteri  avtomatik  tarzda  avtomobilning  aloxida  tizimlarining 
holatini nazorat qiladi va olingan  ma’lumotni suyuq kristalli displeyga chiqaradi. 
Ma’lumot  qulay  grafik    ko‘rinishida  beriladi  va  haydovchining  diqqatini  jalb 
qilish uchun tovushli siganal beradi yoki nutq   sintezatori ulanadi. 
Bort  kompyuteri  asosan  quyidagi  tizimlardagi  nosozlik  va  kamchiliklarni 
ko‘rsatadi: 
-
 
Tormozlanish tarmog‘ining nosozligi; 
-
 
Yoritish asboblarining nosozligi; 
-
 
Eshik va yukxona bo‘linmasining ochiqligi; 
-
 
Atrof muhit harorati; 
-
 
Motorni sovitish tizimidagi suyuqlik satxini me’yordan pasayganligi; 
4.26-rasm. Bort kompyuterining suyuq     
kristalli  displeyini  boshqarish  
organlari 
4.27-rasm. Sensorli displey (navigatsiya 
oynasi chiqarilgan) 

---

 
204 
-
 
Motor karteridagi moy satxi 
me’yordan pasayganligi; 
-
 
Oyna tozalagich bachogidagi 
suyuqlikni me’yordan pasayganligi; 
-
 
Tormoz ustqoplamasini (kolodkasini) 
me’yordan ortiq yeyilganligi. 
 
4.26-rasmdagi  displey  avtomobilning 
to‘rttala  eshigi  ham  ochiqligini,  faralarning 
yonayotganligini, 
avtomobil 
 
salonidan 
tashqaridagi  havoning  harorati  pastligini  
(avtomobil  tomining  ustidagi    “qor  uchquni”  
belgisi) ko‘rsatmoqda.