G im n a st ik a d a r sl a r id a in no va tsio n t e X n o L o g iy a L a r

2.3.  Gim nastika darsining m azm uni va tuzilishi
Gim nastika darsining m azm uni dars m ashg‘ulotlarining sifatini 
belgilovchi  to ‘rtta  asosiy  qismning  um um iyligida  ifodalanadi.  Bu 
elem entlar o ‘zaro  uzviy bog‘langan va darsning xarakterli tarkibiy 
qismlari  deb  ataladi, ular:
a)  darsning  tarkibiga  kiritilgan jism oniy  mashqlar,  dars  maz- 
munining  eng  yirik  xarakterli  tarkibiy  qismidir.  Lekin  bunday 
tushuncha  bir  tom onlam a  b o iib ,  tarbiyalash,  sog‘lomlashtirish, 
bilim  berish  vazifalarini  hal  qilishda  shug‘ullanuvchilar  uchun 
faoliyat  predmeti  b o ‘lib  xizm at  qiladi.  M ashqlar  darsning  umum- 
lashtirilgan  predm etining  mazmuni,  boshqa  m a ’noda  dars  maz- 
munining bir qirrasi xolos.
b)  tavsiya  qilingan  m ashqlam ing  bajarilishi  bilan  b og‘liq 
b o ‘lgan  o ‘quvchilarning  darsdagi  faoliyati  dars  mazmunining 
navbatdagi  yirik  tarkibiy  qismlaridan  biridir.  B u  tarkibiy  qism 
shug' ul]anuvchining  turli  k o ‘rinishdagi,  intellektual  va  jism oniy 
faoliyati dan iborat b o ‘lib, ular: pedagogni eshitish, k o ‘rsatilayotgan 
mashqni e ’tibor bilan kuzatish, harakat faoliyati orqali hosil b o ‘lgan 
tasavvur  ustida  fikr  yuritish,  bajarilishi  lozim  b o ‘lgan  faoliyat 
loyihasini  fikran  tuzish,  uni  bajarish,  o*z  harakatlarini  nazorat 
qilish  va  baholash,  vujudga  kelgan  m uam m olam i  pedagog  bilan 
birgalikda m uhokam a  qilish,  o ‘z  hissiyotini  v a kayfiyatini  nazorat 
qila olish, vujudga kelgan em otsionallikni boshqarish va h.k.lardir. 
Shug‘ullanuvchilam ing  dars  vazifasini  hal  qilish  b o ‘yicha  barcha 
faoliyatlari  dars mazmuni  asosini tashkil qiladi.
d) 
pedagogning faoliyati dars mazmunining navbatdagi tarkibiy 
qismi b o ‘lib, quyidagicha holatlarda nam oyon b o ‘ladi. U yga vazifa 
berish  va  uni  tushuntirish,  darsning  aniq  vazifasini  bayon  qila 
bilish  va  uni  hal  qilishni  tashkillash,  shug‘ullanuvchilarni  doimiy 
nazoratda  ushlash,  ularning  faoliyatini  tahlil  qilish,  shuningdek, 
shug‘ullanuvchilarning  faoliyatini  lozim  b o ‘lgan  y o ‘lga  burish, 
ular  orasidagi  m unosabatlam i  o ‘zining  diqqat  m arkazida  ushlash 
va  faoliyatlarini y o ‘naltirish,  boshqarish,  nazorat  qilishdek ta ’lim- 
tarbiya jarayonida  ijobiy  rol  o ‘ynaydigan m uhim   asosiy  holatlarni 
o ‘z ichiga oladi.
31

---

e) 
shug'nllanuvchilar organizmida  dars  tarkibidagi  mashqlarni 
bajarishda  sodir  bo'ladigan  fiziologik,  psixologik.  biom exanik  va 
boshqa  o'zgarishlar  dars  m azmunining  navbatdagi  yirik  xarakterli 
tarkibiy  qism laridan  biri  hisoblanadi.  M alakalarning  shakllanishi 
orqali  rejalashtirilgan,  ularning  natijasidagi  o ‘zgarishlar.  shakl- 
langan  nazariy  va  am aliy  bilimlar,  uddalash,  harakat  malakasi  va 
uning avtomatlashuvi  orqali  sodir bo‘ladigan  yashirin  (latent)  davr 
dars  m azm unining to ‘rtincbi  tarkibiy  qismi  hisobiga  sodir  b o ‘ladi. 
Bunda  o'qituvchi  faoliyati  va  o ‘quvchilar  faoliyatining  samarasi 
yashiringan  b o ia d i.  Rejalashtirilgan  o ‘quv tarbiyaviy  ishlari  sodir 
bo‘lmoqdami yoki yo ‘qligi joriy nazorat qilinib, pedagogik faoliyat 
keyinchalik qanday davom ettirilishi lozimligi uchun y o ‘riqnom alar 
tayyorlanadi.
Dars  shaklidagi  gim nastika  m ashg‘ulotlari,  sport  to ’garagi 
m ashg‘ulotlari,  sinfdan  tashqari  ishlar  (STI)  tarzidagi  m ashg'u- 
lotlar  va  m aktabdan  tashqari  muassasalardagi  ham da  mustaqil 
shug‘ullanish  m ashg'ulotlari  shakllarida  tashkillanadi.  Dars  shak­
lidagi  m ashg'ulotlarning  afzalligi  shundaki,  ularni  ham  tash- 
kilotchisi,  ham  rahbari  hisoblangan  maxsus  tayyorgarlikka  ega 
bo ‘lgan  o'qituvchi  olib  boradi.
Darslarning  samaradorligi  quyidagilar orqali  ta ’minlanadi:
a)  o'quv-tarbiya  jarayoni  ham da  har  bir  alohida  darsning 
umum iy  va  xususiy  vazifalarini  to ‘g ‘ri  belgilash,  ularni  hal  qilish 
bilan;
b) ta 'lim  jarayoni da o ‘quvchilarga malakali  yordam  k o ‘rsatish 
orqali;
d)  m a'naviy-m a'rifiy  ishlar  va  tarbiyaning  barcha  xillari 
(ahloqiy, ruhiy,  estetik va boshqalarni  q o ‘llash) bilan o'quv-tarbiya 
ishlarining  samaradorligi ta'm inlanadi.
Gimnastika darsining ustunliklari k o ‘p b o ‘lib,  ulardan  asosiysi 
jam oabilanbelgilanganvaqtichidaolibborilishidir.D arsdao‘quvchi 
(shug‘ullanuvchi)ning  jism oniy  im koniyatlarini  o ‘z  tengqurlari, 
guruhdoshlari  orasida  taqqoslashi.  solishtirishi,  kamchiliklarini 
aniqlashi  va  ularni  tuzatishi  osonroq  kechadi.  Shug‘ullanuvchilar
32

---

o'qituvchining  rahbarligida  harakatlar,  jism oniy  mashqlarni  o ‘r- 
ganish  bilan  cheklanmay,  odobi,  intizomi  va  yaxshi  xulqqS  ega 
bo'lishi  lozimligini  tengdoshlari  orasida  nam oyish  qiladi,  kerak 
bo‘lsa  ulardan o'rganadi.
Darsning  tashkillanishiga,  o ‘tkazilishning  sharoitlariga  qarab, 
o'quv,  trenirovka va o ‘quv-trenirovka darslariga ajratiladi.
0 ‘quv darslari -  dars jadvali asosida ta'lim  muassasalari uchun 
m as'ul  vazirliklar  tom onidan  tasdiqlangan  dastur  materiallarini 
o'qitishni  nazarda tutadi.
0 ‘quv-trenirovka  darslari  -   gim nastika  b o ‘yicha  belgilangan 
sport  tayyorgarligi  darajasi  (razryadi)ning  musobaqalashishi 
uchun  majburiy  va  erkin  dasturi  tarkibidagi  m ashqlar  texnikasini 
o ‘zlashtirish  m aqsadida o ‘tkaziladi.
Trenirovka  darslari  mazmuni  o'rganilgan  mashqlarni  bajarish 
mahoratini  oshirishni  maqsad  qilib  q o ’yadi  va  ularni  «Oliy 
tartibdagi»  harakatlar  maqomi  darajasida  bajarish  mahoratiga 
erishish uchun mashq qilishga qaratiladi.
0 ‘quv  va  trenirovka  darslari  alohida  kam dan-kam  uchraydi. 
Darslarning  tuzilishi,  mazmuni,  tashkil  qilinishi,  o ‘qitish  usuli- 
yatlarini  turli  xildaligiga  qaramay  ular  farqlanadi  va  barchasi 
umumiy  qoidalarga b o ‘ysunadi.
Gimnastika  darsining  tuzilishiga  oid  ilmiy-nazariy  fikrlar. 
Gimnastika  darslari  bilan  bog‘liq  masalalarning  eng  muhimi  uni 
qanday  tuzish  masalasidir.  Darsning  tuzilishi  qonuniyatlari  haqida 
gapirishdan  avval  uni  qanday  tuzilmaviy  birliklardan  tashkil 
topishini  aniqlab  olish  kerak  bo'ladi.
Dastlab  dars  haqida  likr  bildirayotib,