G im n a st ik a d a r sl a r id a in no va tsio n t e X n o L o g iy a L a r

©
©
©
©
©
/  
*n— — rf V
я
 
e  
e
a v
Ё
в
С 
4  *
Ё  ©
E'
0  
,•* 
J
  •
**  v
1  *
44-rasm.  O ’quvchilar faoliyatini  aylanib yurib mashq qilish 
uslubida tashkillash.

---

6.3.  Gimnastika darsida mustaqil shug‘ullanish 
malakalarini shakllantirish
0 ‘quvchilarning mustaqil ishlash m ashg‘ulotlarim tashkillashni 
m ashg‘ulotning alohida shakli sifatida ham, belgilangan vazifalam i 
hal  qilish  uchun o ‘quvchi  faoliyatini tashkillash usuliyati  deb ham 
qarash mumkin. M ustaqil ishlashni o ‘rgatishning asosiy va xususiy 
maqsadi  m ashg'ulotlarda  o ‘quvchilam i  m ustaqil  shug‘ullanish 
orqali tarbiyalashdan iborat.
0 ‘quvchi faoliyatidagi m ustaqil ishlash m alakasining dastlabki 
belgilari,  tashqaridan  yordam siz  yoki  aham iyatsiz  darajadagi  yor- 
dam bilan ishlashi orqali nam oyon b o ‘ladi.
0 ‘quvchining  mustaqilligi  darajasi  uning yoshiga xos  anglash 
imkoniyatlari va o ‘quv m aterialining m azm uniga b o g ‘liq.
K ichik  m aktab  yoshidagi  bolalarda  m ustaqillik  birinchi  nav- 
batda taqlid qilish va uni  qaytarish tarzida nam oyon b o ‘ladi.  0 ‘rta 
va katta maktab yoshida m ustaqil ish quyidagicha olib boriladi:
1)  bilimning  turli  xil  m anbalari -  jism oniy  tarbiya  darsliklari, 
o ‘quv va k o ‘rgazm ali qurollaridan foydalanish;
2)  amaliy  o ‘quv  materiali  -   vazifalar  k o ‘rsatilgan  o ‘quv  kar- 
tochkalari,  buyurtm a  qilingan  mashqlar,  o ‘rganish  nazorati-kar- 
tochkalari,  dasturni  o ‘rgatuvchi  algoritm lar tam oyili  asosida tuzil- 
gan vazifalari  asosida va boshqalar.
0 ‘quvchilam ing o ’quv va k o ‘rgazmali qurollardan foydalanish 
orqali  mustaqil  ishlashi  ular  tom onidan  matnni,  k o ‘rgazm ali 
qurolda  ifodalangan mazmunni o ‘rgangandan so ‘ng o ‘qituvchining 
bilimlar  nazorati  dasturidagi  tanlab  olingan  savollarga  va  uning 
turli  variantlariga bergan javoblari tarzida nam oyon b o ‘ladi.
>  
M ustaqil shug‘ullanish m ashg‘ulotlarida o ‘quv vazifalariga 
oid  kartochkalar  (oldin  o ‘zlashtirilgan  harakat  faoliyatlarini  mus- 
tahkamlash,  umumiy jism oniy  tayyorgarlik  uchun)  tuziladi.  U nda 
har  bir  .shug‘ullanuvchini  bitta  dars,  m ashg'ulot  (yoki  bir  necha 
dars)  davomida  bajaradigan  jism oniy  m ashqlar  k o ‘rsatilgan  b o ‘- 
ladi.  Kartochkalar  bo‘yicha  muvaffaqiyatli  ishlash 
o ‘qituvchi 
bilan  o ‘quvchilam ing  bir-birlarini to ‘la tushunishlari va talab dara-
127

---

jasidagi moddiy texnik baza mavjud  b o ‘lgandagina yaxshi  samara 
beradi. Bu o ‘quvchilarga bir-biriga halaqit bermay, o ‘zini navbatini 
kutmay u yoki  bu snaryadda bajarish im konini beradi.
>   Buyurtm a  tarzidagi  m ashqlar  -   mashq-buyurtm aning 
m a’nosi shundaniboratki, shug‘ullanuvchilarga hartom onlam alilik, 
m a’lum   darajadagi  hushyorlik,  o ‘ziga  ishonishdek  xislatlarni 
nam oyon  qilish  talabini  q o ‘yadigan  harakatlar  (mashqlar)  tavsiya 
qilinadi.
>   N azorat qilib ta ’lim beradigantopshiriqlar orqali ko'rsatm a. 
vazifa  berib,  darsning  vazifasini  hisobga  olish  bilan  o ‘quvchilarni 
mustaqil  ijodiy  faoliyatga  y o ‘naltiriladi.  Bunday  topshiriqlar 
har  bir  sinf,  dars,  ta ’lim  etapi  uchun  ishlab  chiqiladi.  Jismoniy 
madaniyat  darslarida  nazorat-ta’lim  topshiriqlarining  quyidagi 
xillari q o ‘llaniladi:
a) harakat malakalari va k o ‘nikm alarini shakllantirish b o ‘yicha;
b) umum iy va maxsus jism oniy tayyorgarlikni am alga oshirish 
bo‘yicha;
d)  harakat  faoliyatini  tashkillashning  ratsional  shakllarini 
anglab  olish,  o ‘yinlar  va  m usobaqalarda  o ‘ziga  xos  va  guruhlar 
bilan bajariladigan m ashqlarda taktik usullarni  m aqsadga muvofiq 
qo‘llash orqali.
Topshiriqning birinchi qismi ta ’lim yo'nalishiga ega (masalan, 
chigal yozish uchun tavsiya qilingan poyma-poy, chala m ashqlardan 
ulam ing ketma-ketligiga rioya qilib kompleks tuzish),  ikkinchi qis­
mi -  nazorat yo ‘nalishi  (masalan,  tuzilgan kompleks  b o ‘vie ha sinf 
bilan chigal yozish m ashg‘ulotini o ‘tkazish).
A lgoritm   tipidagi  ta ’lim  dasturi  asta-sekinlik  bilan  qiyinligi 
oshiriladigan,  bir-biri  bilan  o ‘zaro  b o g ‘liq  m ajm ualam i  va  sekin- 
astalik  bilan  harakat  m alakalarini  m uvaffaqiyatli  o ‘zlashtirishga 
y o ‘naltirilgan  o ‘quv  vazifalarini  o ‘z  ichiga  oladi.  M ajm ua  5 -6  
qismdan tashkil topgan o ‘quv vazifalaridan iborat.
Birinchi  qism  o ‘zlashtirilishi  kerak b o ‘lgan harakat  faoliyatini 
egallash  uchun  o ‘quvchilam ing  jism oniy  tayyorgarligi  darajasini 
oshirishga yo’naltirilgan m ashqlarni o ‘z ichiga oladi.
128

---

Ikkinchisida  -   o ‘rganilayotgan  harakat  faoliyatidagi  dastlabki 
holatni  (yoki asosiy elementni) crzlashtirish uchun mashq  beriladi.
Uchinchi  -   o ‘zlashtirilishi  lozim  b o ‘lgan  harakatning  baja- 
rilishini  ta ’minlovchi  mashq  beriladi  va  uning  yordami  bilan 
faoliyat o'zlashtiriladi.
T o‘rtinchi  va  beshinchi  qism  -   harakat  faoliyati  texnikaning 
ayrim  qismlari  (elementlari)ning  o ‘zlashtirilishi  bilan  bog‘liq 
m ashqlardan iborat.
Oltinchi  qism  -   texnikani  takom illashtirishga  y o ‘naltirilgan 
mashqlarni o ‘z ichiga oladi.
0 ‘quvchilam i  mustaqil  ishga  tayyorlashda  bajarilishi  lozim 
bo ‘lgan  m ustaqil  faoliyatning  hajmi.  undan  kelib  chiqadigan 
maqsad  nim adan iboratligiga aniqlik kiritiladi,  shuningdek,  mashq 
texnikasini  bajarish  (agar  texnika  ularga  tanish  b o ‘lmasa)  y a ’ni, 
o ‘quvchilarning  bajarishi  lozim  bo'lgan  vazifa  haqida  to'liq 
k o ‘rsatmalar, tushuntirishlar qilinishi lozim bo'ladi.
Jismoniy  mashqlarni  mustaqil  bajarilayotganining  asosiy 
nazorat  vositasi,  o ‘quvchilarning  harakat  faoliyati  va  ulam ing 
javoblaridir,  shuningdek,  ulam ing  javoblarinm g  to ‘g ‘riligi,  xato- 
larining soni va xarakteri haqidagi  o ‘qituvchining analitik (tahliliy) 
faoliyatidir.
Darsda  o'quvchilarning  mustaqil  faoliyati  bo’yicba  peda- 
gogik  z o 'r  berishning  mantiqiy  yakuni  ularning  yutuq  va  kam- 
chiliklarini  aniqlash  haqida  o ‘tkaziladigan  muhokamadir.  Unda 
dars,  o ‘quvchi,  o'qituvchi  faoliyati  mukammal  tahlil  qilinadi  va 
o ‘quv  faoliyatlarining  xarakteri  va  to ‘g ‘riligiga  baho  beriladi. 
O 'quvchilarning  mustaqil  ishining  samaradorligini  oshirish  uc­
hun  o ‘quv  jarayonining  tashqi  tomoni  bilan  bir  qatorda  ichki 
tomonining teskari aloqasini y o ‘lga q o ‘yilishi,  y a ’ni  o ‘quvchining 
o ‘zi  mustaqil ishi natijalariga ko‘ra olgan,  egallagan,  o ‘zlashtirgan 
bilimlari haqida m a’lumotining ahamiyati katta.
M ustaqil  ish  paytida  ichki  aloqa  va  uning  teskarisini  yuzaga 
keltirishning imkoniyati o ‘z-o‘zini nazorat va o ‘zini-o‘zi tekshirish 
orqali y o ‘lga qo'yilsa. natija kutilgandek bo'ladi.
129

---

0 ‘z-o‘zini 
nazorat 
qilish 
malakasining 
rivojlanganligi 
darajasining  k o ‘rsatkichi  jism oniy  mashqlarni  bajarishda  va 
pedagog  tom onidan  q o ‘yilgan  vazifaning  natijasini  o ‘quvchi 
tom onidan mustaqil muvofiqlashtira olish qobiliyati orqali namoyon 
b o ‘ladi.  0 ‘quvchining  o ‘zini,  o ‘z  faoliyati  b o ‘yicha  kamchiliklari 
va  yutuqlari  ham da  o ‘zining  ijobiy  tom onlari  haqidagi  fikrining 
mavjudligi, shular haqida suhbat, bahs, m unozaraga mahtalligining 
tarbiya jarayonidagi mohiyati beqiyosdir.
0 ‘z  faoliyatiga  tuzatishlar  kirita  olishi,  uni  to ‘g ‘ri  yoki 
noto‘g ‘riligi  haqida  o ‘ziga  baho  bera  olishi  gim nastika  darsida 
yoki  jism oniy  m ashqlar  bilan  shug‘ullanish  m ashg‘ulotlarida 
o ‘qituvchining  o ‘z  o ‘quvchilariga  mustaqil  ishlash  malakasini 
berganligidan  dalolatdir.  B u m alakani berish butun  dars  davomida 
emas,  uning bir b o ‘lagi yoki  qismida ham  davom  ettirilishi tarbiya 
jarayonining samarasiga poydevordir.
Gimnastika darsiga quyidagi talablar qo ‘yiladi:
-  jism oniy  m adaniyat  darslari  m uayyan  umumiy  va  xususiy 
vazifalarga ega b o ‘lishi;
-  umumiy vazifalar barcha dars yoki darslar turkum i j arayonida, 
xususiy vazifalar esa alohida olingan bir dars m obaynida hal qilini- 
shi;
-   dars  usuliy  tom ondan  va  tarbiyaviy jihatdan  to ‘g ‘ri  tashkil 
qilinishi,  oldingi  o ‘qitilgan  m ateriallam i  m ashg‘ulotlarda  izchil 
davom  ettirish  va  ayni  paytda  ular  yaxlit  tugallangan,  muayyan 
darajada b o ‘lg ‘usi darsning vazifasi va mazmuni bilan b o g ‘lanishi;
-   o ‘quvchilam ing  tarkibi,  ulam ing  yoshi,  jinsi,  jism oniy 
rivojlanishi  va  jism oniy  tayyorgarligi,  har  tom onlam a  jism oniy 
rivojlanish,  sog‘liqni  mustahkamlash,  qad-qomatni  shakllantirish 
kabi  tarbiyalash  uchun  yordam   beruvchi  m ashqlar  va  o ‘yinlam i 
to ‘g ‘ri tanlash;
-   darsni  o ‘quvchilar  uchun  qiziqarliligi,  ularni  harakat  faoli- 
yatga d a ’vat etishi;  gimnastika darsi  o ‘quv kuni tarkibidagi boshqa 
darslar  bilan  muvofiq,  uzviy  olib  borilishi  gim nastika  darsining 
asosiy talablaridir.
130

---