G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Hid bilish analizatori
Odam turli moddalarning hidini burni yuqori chig4anoqlarining o 4rta 
qismi va burun to ‘sig‘ining shilliq pardasidagi maxsus retseptorlar orqali 
sezadi. Hid bilish hujayralari joylashgan shilliq pardaning yuzasi 5 sm2 
keladi. Hid bilish hujayralarining o 4siqlari hidlash nervini hosil qiladi. 
Moddaning zarrachalari hidlash sohasining shilliq pardasiga tushib, hid 
bilish hujayralariga ta ’sir etishi natijasida hid sezgisi vujudga keladi.
Hid bilish tufayli odam va hayvonlar turli gazlarni va ovqatning hidini 
sezadi. Hid sezgisi nihoyatda o4kir va nozik. M odda havoda juda oz 
tarqalgan bo4Isa ham odam uning hidini sezadi. 1 litr havoda 1:1000000 
g nisbatda efir bo 4lganda ham odam uning hidini biladi. Hidlash organi 
ayniqsa vodorod sulfid gazi hidiga nihoyatda sezgir b o 4ladi. Ba’zi bir 
hayvonlarda hid bilish sezgisi juda ham nozik bo'lib, b a’zi iskovich itlar 
nihoyatda kuchsiz hidni ham sezadi.
Yangi tug4ilgan bola binafsha, valeriana, lion, anis va boshqa noxush 
hidlarga nisbatan yuz mimikasini o ‘zgartirish, nafas olish va puls o ‘zgarishi 
bilan javob beradi. Kuchli hid ta ’sir ettirilganda u chuqur va tez-tez nafas 
oladi, hamda tomir urishi o 4zgaradi. Bola 4 oylik bo4lganidan boshlab 
turli hidlarni to'liqroq ajratadi. Bog4cha yoshidagi bolalarda hidlash 
retseptori rivojlanishda davom etadi.
Ko6rish analizatori
K o4rish analizatori tashqi dunyodagi narsalarning hajmi, rangi, shakli, 
masofasi haqida tasaw ur hosil qilishga yordam beradi. Mehnat faoliyatida 
k o 4rish analizatori juda muhim rol o'ynaydi.
K o4zning bevosita ta ’sirlovchisi yorug4lik, binobarin, yorug4lik ko4z 
retseptorlariga ta ’sir etib, ko4rish sezgisini hosil qiladi. K o 4rish organi
10-12 yoshgacha morfologik va funksional jihatdan rivojlana boradi.
Ko‘zning tuzilishi. 
Q o 4z soqqa va uni o 4rab tu rg an yordam chi 
apparatdan tashkil topgan. Q o4z soqqasi yumaloq bo 4lib, ko4z kosasi 
chuqurchasida joylashgan. Uning devori uch qavatdan: tashqi-oqsil parda 
(sklera), o'rta-tomirli parda va ichki-to4r pardadan iborat. Oqsil qavat
135
www.ziyouz.com kutubxonasi

---