topilar edi. О‘z she’rlari bilan el, xalq deb atalmish ana shunday odamlarning dardu
diliga yо‘l topa olganligi lahzalik fursat bо‘lsa-da, taskin bera olganligi hayotdagi
muvaffaqiyati va shuhratining boisi edi. Shoir she’riyatiga nisbatan xos ana shunday
shuhrat hozirda ham sо‘ngan emas. Ular hanuz she’rxon, hofiz va xonandalar tilidan
tushmay, xalqimiz ma’naviyatini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.
Muqimiy ijodiy merosida «hajvchilik» salmoqli о‘rin tutadi. Shoir lirikasida
ifoda etilgan muhitdan nolish, shikoyat qilish, mavjud tuzum tartiblaridan
qoniqmaslik va hakazo motivlar kuchayib, keskin tus olib, satira va yumor
kо‘rinishida tus olganligini kuzatish mumkin. Shundan kelib chiqib aytadigan
bо‘lsak, she’riyatida yaxshilik va ezgulikni, adolatni yoqlovchi lirik qahramon
malum tarixiy sharoitda har qanday yomonlik va adolatsizlikni, kamchiliklarni
keskin tanqid qiluvchi hajvgо‘y qahramonga aylanganini kо‘ramiz.
Demak, she’riyati va hajviyotida bir qarashda alohida namoyon bо‘luvchi
qahramonlar aslida yagona bо‘lib, qarashlar va munosabatlar masalasida ulg‘aygani,
mukammallashganini kо‘ramiz. Endi u zorlanmaydi, istehzo bilan kuladi, shikoyat
qilmaydi, ayovsiz tanqid qiladi.
Muqimiy hajviyoti о‘zining mazmuni va uslubi, badiiy usullari jihatidan 2
qismga bо‘linadi.
Bu satiralar mazmunan boy, badiiy jihatdan puxta, mavzu jihatdan turlichadir.
Aytish lozim bо‘lsa, ijtimoiy hayotda kо‘zga tashlangan har bir voqea yoki hodisa
shoir nazaridan chetda qolmagan. Bu voqea yoki hodisalar markazida turgan, yoki
sabab bо‘lgan shaxslar oddiy shaxs sifatida balki shoirning mahorati bilan
umumlashgan qiyofada о‘z ifodasini topadi. Bunday umumlashgan qiyofalar
kelgindi amaldorlar, mahalliy boylar, muqallid din peshvolari, malaylar,
savdogarlar, sudxо‘rlar va hakazolardan iboratdir.
Shoir satiralarini mohiyatan quyidagicha kо‘rsatish mumkin:
1. 3ulm va zо‘rlik, adolatsizlikni fosh etuvchi asarlar: («Tanobchilar»,
«Dodxohim», «Saylov», «Tarmevalar»).
2. Turli xildagi kirdikorlarni fosh etuvchi: («Moskobchi boy ta’rifida», «Hajvi
Viktor bot, dar shikoyati Laxtin», «Tо‘yi Iqon bachcha», «Xoji qaroqchi», «Gap
tо‘g‘risida gap»).
3. Muqallidlik va tekinxо‘rlixni fosh etuvchi: («Avliyo», «Hajvi xalifai
Mangtepa», «Dar mazammat qurbaqa»).
Shoir qalamiga mansub «Tanobchilar» satirasi adolatsizlik, zulm va zо‘rlikni
fosh etishga qaratilgan asarlaridan biri bо‘lib, 68 misrali «masnaviy» yо‘lida
yozilgan asardir. Asarga «tanob» voqeasi asos qilib olingan. Voqealar bir
dehqonning о‘z ahvolini bayon etib, «tanob» voqeasiga munosabat bildirishi bilan
boshlanadi. Yilda bir marta keladigan bu voqea о‘zgalarga rohat keltirgani holda
dehqon uchun azob, g‘am-tashvishu kulfat keltirishi izhor qilinadi. Ammo voqealar
sо‘ngida dehqonga azob, g‘am-tashvish keltirgan «tanob» emas, balki shuning
vositasida yuzaga chiquvchi, oshkor bо‘luvchi jabr va zulm, adolatsizlik ekanligi
ma’lum bо‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: