iborat bо‘lsa-da, bu she’riyat о‘zining tematik va badiiy-g‘oyaviy jihatdan rang-
barangligi bilan qimmatlidir.
ettiribgina holmay, uni yangi mazmun bilan boyitdi, yuqori pog‘onaga kо‘tardi.
Biroq shoirning ijodiy merosi «Devon», «Majmua» yoki «Bayoz» holida tо‘liq yetib
kelgan emas. Shoirning ijodiy merosini tashkil etuvchi 1960 yilda nashr etilgan 2
jilddik asarlar tо‘plami turli xil manbalardan tо‘plangan asarlaridir.
Muqimiyning bizga ma’lum bо‘lgan merosini janrlar jihatidan quyidagicha
kо‘rsatish mumkin:
1. Lirika (masnaviy, g‘azal, ruboiy, tuyuq, fard...).
2. Hajviyot (satira va yumor).
Z. Sayohatnomalar.
4. Maktublar (she’riy va nasriy, jami: 10 ming misra).
Adabiyotshunos A.Karimov «shoir hayoti va ijodiga tegishli mavjud faktlarni
diqqat bilan о‘rganish natijasida ma’lum bо‘lishicha, ijodiy faoliyati davomida shoir
uch bosqichni boshidan kechirgan», – deydi. Bu bosqichlarni quyidagicha
kо‘rsatadi:
1. Shoir ijodining ilk davri (XIX asrning 80-90 yillari).
2. Demokrat shoir (XIX asrning 80-90 yillari).
Z. Hayoti va faoliyatining sо‘nggi yillari (XIX asriing oxiri – XX asr boshlari).
Muqimiy badiiy ijod bilan qachondan shug‘ullana boshlagani aniq ma’lum
bо‘lmasa-da, taxminan 60-yillarning о‘rtalaridan deb taxmin qilish mumkin. Dastlab
Qо‘qon madrasasida, sо‘ngra Buxoro madrasasida о‘qib yurgan yillari, taxminan
1876 yilgacha bо‘lgan oraliq davr shoir ijodining ilk davri hisoblanadi. Bu davr
ijodida an’anaviy usul, mavzu, turli xil istioralar, shuningdek, о‘ziga xos soddalik,
jо‘nlik sezilib turadi. Bu soddalik va jо‘nlik har bir ijodkorning ilk davri uchun xos
xususiyatdir.
Muqimiy ijodining ikkinchi davri 80-90 yillar oralig‘ini о‘z ichiga oladi.
Chunki shoir merosining asosini tashkil etuvchi lirika, hajviyot, sayohatnomalari
mana shu yillar oralig‘ida yaratiladi. Bu, bir tomondan, shoirning ijodiy tajribasining
ortib borishi bо‘lsa, ikkinchidan, hayotga nisbatan qarashlarining о‘zgarishi
natijasidir.
Bu о‘zgarish 1876 yillardan boshlab seziladi. Dastlab Qо‘qonning katta
boylaridan bо‘lgan Shayx Sulaymon Afg‘oniy va uning atrofida bо‘lgan Mug‘ziy,
Hazoyniy, Kotibiy kabi shoirlar davrasida bо‘lgan bо‘lsa, Qо‘qon yer qurilish
«mahkamasi» hamda Oqjar poromida ishlab mavjud hayot sharoiti bilan bevosita
tanishishi, mehnatkash xalqning ayanchli hayoti, qolaversa, 1876 yildan Qо‘qon
xonligining tutatilishi sо‘ngidagi muayyan о‘zgarishlar, о‘z turmushidagi
qiyinchiliklar ana shu о‘zgarishga sabab bо‘ladi. Natijada turmush tashvishlaridan
kо‘ra kо‘proq badiiy ijod bilan mashg‘ul bо‘lganlngini kuzatish mumkin. Negaki,
Muqimiy she’rlarini о‘z ichiga olgan bayozlar 80-yillarning boshlariga tо‘g‘ri
keladi. 1881 yilda tug‘ilgan bir bayozda «О‘lmasun» radifli bir she’ri kiritilgan
bо‘lsa-da, 1883 yilda tuzilgan bayozda 20 ga yaqin she’ri kiritilgan. Bundan keyingi
bayozlarda ham borgan sari kо‘proq uchraydi. Demak, Muqimiy ana shu 80-
yillarning boshlaridanoq shoir sifatida shuhrat qozona boshlagan.
Shoir qarashlarining о‘zgacha tus olishi, qalamining о‘tkirlashib borishi, uning
Toshkentga safari adabiyotlarda alohida qayd etiladi. Birinchi safari 1887-88
yillarga tо‘g‘ri kelib, bunda zamonasining olimi, iste’dodli shoiri Almaiy bilan yaqin
munosabatda bо‘lishi, Nodim Namangoniy bilan uchrashuvi, shuningdek,
Toshkentda yuz berayotgan о‘ziga xos о‘zgarishlar katta taassurot qoldirdi. Shu bois
1892 va 1899 yillarda yana ikki marta safar qildi.
Muqimiy ijodining uchinchi davri avvalgisidan jiddiy farq qilmaydi. 1902 yili
Andijonda yuz bergan zilzila bois yozilgan 54 misradan iborat «Tarixi zilzilai
Andijon az Mavlono Muqimiy» nomli she’rida rus xalqi va madaniyatiga ijobiy
qaralganligi, madh etish uchun alohida kо‘rsatiladi. 1903 yil 15 yanvar «Turkiston
viloyati» gazetasida bosilgan «Kо‘r Ashurboy Xoji» satirik she’ri ham ijodiiing
sо‘nggi namunasi deb qaraladi.
Muqimiy she’riyatining asosini muhabbat mavzusi tashkil etadi. Albatta, bu
mavzu qadimiy, ammo bu har bir shoir ijodida о‘ziga xos mazmun-mohiyat kasb
etadi. Muhabbat mavzusida she’r bitmoq ana shu munosabatlarni izhor etmoq emas,
aksincha, muhabbat insoniy fazilatlarning ifodasi sifatida qaralmog‘i kerak. Shu
ma’noda Muqimiy she’riyati ham insonning istaklari, armonlari, kurashlari,
kechinmalari, sevinch va alamlarini о‘zida aks ettiradi. Yana bir jihati shundaki,
inson bilan bog‘liq aks ettiradi. Yana bir jihati shundaki, inson bilan bog‘liq bu
holatlar Muqimiy she’riyatida juda ravon xalqona bir ohangda bitilganki, bu shoir
she’lari xalq orasida tez va keng yoyilishga, hofizlar tizmiga tushishiga sabab
bо‘lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
