Fuqarolik-huquqiy munosabat subyektlari va obyektlari

(1) ashyoviy va (2) majburiyatga oid huquqiy munosbatlarga ajraladi. Ashyoviy huquqiy munosabatlarning mohiyati shundaki, bunda huquq egasi majburiyat ostidagi shaxsning hamkorligisiz tegishli huquqni amalga oshira oladi. M: mulkdor o’zining ehtiyojini qondirish uchun o’ziga tegishli ashyodan foydalanishni mulk huquq asosida foydalanish mumkin. Ashyoviy huquqning negizini mulk huquqi tashkil qiladi.
Ashyoviy huquq egasi ashyoviy huquqiy munosabatlarda, agar ashyo noqonuniy boshqa yangi egasiga o’tgan taqdirda ham unga nisbatan mulkiy huquq saqlanib qoladi. M: agar ashyo yo’qolgan yoki o’g’irlangan yohud biror bir yo’l bilan uning egasining egaligidan uning hohishsiz chiqib ketgan bo’lsa ham, asl mulkdor ashyoga nisbatan mulkiy huquqini yo’qotmaydi.
Majburiyatga oid fuqarolik huquqiy munosabatlarda faqat majburiyat ostidagi shaxslarning birgalikdagi harakati kuzatiladi. M: sotib oluvchi shartnomada ko’zda tutilgan pul summasini sotuvchiga to’lashi.
Fuqarolik huquqiy munosabatlar (1) muddatli va (2) muddatsiz bo’lishi mumkin.
Muddatli fuqarolik huquqiy munosabatlar ma’lum muddat bilan chegaralangan bo’ladi. M: FK 1065-moddasiga muvofiq mualliflik huquqi muallif butun hayoti davomida va vafotidan keyin u vafot etgan yildan keyingi yilning birinchi yanvaridan e’tiboran ellik yil davomida amal qiladi.
Muddatsiz fuqarolik huquqiy munosabat hyech qanaqa muddat bilan chegaralanmaydi. M: mulk huquqi.
Bulardan tashqari (1) oddiy va (2) murakkab huquqiy munosabatlar ham mavjud. Oddiy huquqiy munosabatlarda bir tarafda faqat huquq, ikkinchi tarafda faqat majburiyat bo’ladi. M: qarz shartnomasida qarz beruvchida faqat qarzni qaytarishni talab qilish huquqi, qarz oluvchidan esa faqat qarzni qaytarish majburiyati ko’zda tutiladi.
Murakkab huquqiy munosabatlarda esa ikkala tarafda ham bir vaqtning o’zida ham huquq ham majburiyat bo’ladi. M: kontraktasiya shartnomasi.

1 И.Зокиров. Ўзбекистон Республикасининг Фуљаролик ќуљуљи. Тошкент, “Адолат”. 1996, 29-бет

2 Б.Ибратов. Служба быта и прва потребителя. Т., “Узбекистан”, 1992, 35-40- бетлар