Fuqarolik-huquqiy munosabat subyektlari va obyektlari

FUQAROLIK -HUQUQIY

MUNOSABATLARINING MAZMUNI
Fuqarolik huquqiy munosabatlarining mazmuni – subyektiv huquq va majburiyatlar tashkil qiladi. Uning subyektiv deb e’tirof etilishiga sabab, u vujudga kelgan fuqarolik huquqiy munosabatlarda qatnashuvchi aniq shaxslarga taalluqli bo’ladi. Ashu bilan bu obyektiv ma’nodagi fuqarolik tushunchasida farq qiladi. Subyektiv huquq va majburiyatlar bir – biri bilan chambachas bog’liq. Masalan : sotib oluvchi o’zining olayotgan maxsuloti nisbatan subyektiv huquqini amalga oshirishga qarshi sotuvchi esa sotib oluvchiga topshirish majburiyatini bajaradi. Shunga axamiyat berish lozimki, huquqiy munosabat mazmuni ba’zan o’zgarishi ham mumkin. Ya’ni, yangi huquq va majburiyatlar paydo bo’lishi holatlari kuzatiladi. Masalan, mahsulot yetkazib berish shartnomasiga ko’ra, shartnomani lozimm darajada bajarilgan mahsulot yetkazib beruvchidan sotib oluvchi neustoyka to’lashni talab qilish huquqi o’rtaga chiqadi. Mahsulotni yetkazib beruvchi esa neustokani to’lash majburiyati ostida qoladi.
Subyektiv fuqarolik huquqi - u fuqarolik huquqiy munosabatlar ishtirokchilariga qonunan tanilgan o’zini tutish imkoniyati boshqalardan tegishli hulq-atvorni talab qilishi, zarur holatlarda davlat majburlov choralaridan foydalanish, himoyalanish maqsadida sud organlariga murojaat qilishi tushuniladi. Masalan, mulkdor munosabatlarda o’ziga tegishli mulki bilan mulkni egallash, foydalanish va tasarruf qilish huquqini amalga oshirish imkoniyatiga ega. U boshqalardan o’ziga tegishli huquqlarni amalga oshirishga xalaqit qilmaslikni talab qilish mumkin. Agar salbiy holatlar kuzatilsa, u sudga murojaat qilishi mumkin. Ba’zan subyektiv fuqarolik huquqi uchta emas, balkida ikkita imkoniyatni qzida jamlashi mumkin. M: zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlarda zarar ko’rgan shaxs zararni qoplash haqida zarar yetkazuvchiga talab qo’yish huquqiga ega. Agarda zarar yetkazuvchi ixtiyoriy ravishda zararni qoplashdan bosh tortsa, unda zararni undirish sud organlari yordamida amalga oshiriladi.
Subyektiv fuqarolik majburiyat - bu shartli hulq-atvor chorasidir. Bunda munosabat ishtirokchilari ma’lum harakatlarni qilish, ba’zi bir harakatlarni qilishdan tiyilishi lozim bo’ladi. Fuqarolik huquqiy munosabatlarni ko’pchiligida uning ishtirokchilari bir vaqtni o’zida ham huquq, ham majburiyatiga bo’ladi. Masalan, oldi sotdi shartnomasi. Ba’zi bir munosabatlarda esa uning taraflarida biri faqat huquqga, boshqasi esa faqat majburiyatlarga ega bo’ladi. Masalan, qarz shartnomasi bo’yicha bir taraf (qarz beruvchi) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) pul yoki turga hos alomatlari bilan birgalikda boshqa ashyolarni mulk qilib beradi, qarz oluvchi esa qarz beruvchiga bir yo’la yoki bo’lib bo’lib o’shancha summadagi pulning yoki qarzga olingan ashyolarning xili, sifati va miqdoriga baravar ashyolarni (qarz summasini) qaytarib berish ma’suliyatini oladi. (FK. 732-modda).

4.