Fuqarolik huquqi savollar javoblar

birinchidan, bir ta ra f boshqa tarafga tekinga mol-mulk qilib
beriladigan ashyolarni;
ikkinchidan, bir taraf (hadya qiluvchi) boshqa taraf (hadya oluvchi)
ga o'ziga yoki uchinchi shaxsga nisbatan mulk huquqi (talabi) ni beradigan
yo berish majburiyatini olgan hollarda mulkiy huquqni;
uchinchidan, bir taraf (hadya qiluvchi) boshqa taraf (hadya oluvchi)
ni o'zi yoki uchinchi shaxs oldidagi mulkiy majburiyatdan ozod qiladigan
yoxud ozod qilish majburiyatini olgan hollarda ham mulkiy huquqni.
Ko'rinib turibdiki, har bir holatda ham mustaqil ikki tushuncha
qoilanilgan ashyoni topshiradi yoki topshirish majburiyatini oladi, mulkiy
majburiyatdan ozod qiladi yoki ozod qilish majburiyatini oladi. Bu mazkur
shartnomagagina xos bo'lgan xususiyatdir.
504-модда. Ҳадя шартномасининг шакли Ҳадя қилиш, айни пайтда ҳадяни ҳадя олувчига топшириш оғзаки амалга оширилиши мумкин, ушбу модданинг учинчи ва бешинчи қисмларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно.
Ҳадяни топшириш уни тақдим қилиш, рамзий топшириш (калит ва ҳоказоларни тақдим қилиш) ёки ҳуқуқни белгилайдиган ҳужжатларни тақдим этиш йўли билан амалга оширилади.
Кўчар мулкни ҳадя қилиш шартномаси:
ҳадя қилувчи юридик шахс бўлганида;
Олдинги таҳрирга қаранг.
фуқаролар ўртасида базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ортиқ суммага шартнома тузилаётганда;
(504-модда учинчи қисмининг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 3 декабрдаги ЎРҚ-586-сонли Қонуни таҳририда — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 04.12.2019 й., 03/19/586/4106-сон)
шартномада келажакда ҳадя этиш ваъда қилинган ҳолларда оддий ёзма шаклда тузилиши лозим.
Ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган ҳолларда оғзаки тузилган ҳадя шартномаси ўз-ўзидан ҳақиқий эмас.
Кўчмас мулкни ҳадя қилиш шартномаси нотариал тасдиқланиши ва давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим бўлган автомототранспорт воситаларини ҳадя қилиш шартномаси нотариал тасдиқланган бўлиши керак.
94 Omonat saqlashning alohida turlari (Ashyolarni transport tashkilotlarining yukxonalarida saqlash) Omonat saqlashni o‘z kasb faoliyatining maqsadlaridan biri sifatida
amalga oshiradigan tashkilot (professional omonat saqlovchi) omonat saqlash
shartnomasida saqlovchining yuk topshiruvchidan ashyoni shartnomada
nazarda tutilgan muddatda saqlashga qabul qilish majburiyati ko'zda
tutilishi mumkin (FKning 875-moddasi). 897-модда. Ашёларни транспорт ташкилотларининг юкхоналарида сақлаш
Транспорт ташкилотларининг ихтиёридаги юкхоналар йўловчилар ва бошқа фуқаролардан, уларда йўл ҳужжатлари бор ёки йўқлигидан қатъи назар, ашёларни сақлаш учун қабул қилиши шарт. Ашёни транспорт ташкилотларининг юкхоналарида сақлаш шартномаси оммавий ҳисобланади.
Ашё сақлаш учун юкхонага қабул қилинганлигини тасдиқлаш юзасидан (автомат юкхоналардан ташқари) юк топширувчига патта ёки номерли жетон берилади.
Патта ёки жетон йўқотилган тақдирда юкхонага топширилган ашё юк топширувчига ушбу ашё ўзига қарашли эканлигининг исботини тақдим этган тақдирда берилади.
Юкхонага топширилган ашё йўқолганлиги, кам чиққанлиги ёки шикастланганлиги оқибатида юк топширувчи кўрган зарар суммаси, агар ашёни сақлашга топшириш пайтида у нархланган бўлса ёки зарарнинг ўрнини қоплашга керакли сумма хусусида тарафлар келишиб олган бўлсалар, зарарни қоплаш тўғрисида талаб қўйилган пайтдан бошлаб бир сутка муддатда юк топширувчига тўланади.
Ашё махсус қоидалар ёки тарафларнинг келишуви билан белгиланган муддатга юкхонага топширилиши мумкин. Кўрсатилган муддатда талаб қилиб олинмаган ашёни юкхона яна ўттиз кун сақлаб туриши шарт. Ушбу муддат тамом бўлгач, талаб қилиб олинмаган ашё сотилиши, сотишдан тушган пул эса ушбу Кодекснинг 895-моддасига мувофиқ тақсимланиши мумкин.
96 Qurilish pudrati shartnomasi (tanlov savdolarini o’tkazish tartibi) O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 3-iyuldagi
302-son qarori bilan tasdiqlangan “O'zbekiston Respublikasi hududida
kapital qurilishda tanlov savdolari to'g'risida Nizomga asosan amalga
oshiraladi. Mazkur' Nizom kapital qurilish, shuningdek ilgari to'xtatib
qo'yilgan obyektlar qurilishini davom ettirish bilan bog'liq ishlarning
butun kompleksini bajarish, tovarlar xarid qilish, asbob-uskunalar sotib olish yuzasidan tanlov savdolari (tenderlar)ni tashkil etish va o'tkazish
tartibi va shartlarini belgilaydi. Ushbu Nizom talablari O'zbekiston
Respublikasi hududida markazlashtirilgan manbalar (davlatning kapital
qo'yilmalari), dav la t b o sh q a ru v organlari va d av la t korxonalari
mablag'lari hisobiga tovarlar, ishlar va xizmatlar xarid qilishda majburiy
hisoblansa, boshqa manbalar hisobiga amalga oshiriladigan qurilish
obyektlari uchun tavsiya xususiyatiga ega.
Tanlov savdolari o'tkazish to'g'risidagi qaror buyurtmachi tomonidan
faqat tanlov savdolari predmeti tegishli hujjatlar (kredit shartnomasi,
bank ma’lumotnomasi, qurilishlarning aniq ro'yxati, davlat boshqaruv
organi qarori va boshqalar) bilan tasdiqlangan moliyaviy resurslar bilan
ta ’minlangan taqdirda qabul qilinadi.
Investor, buyurtmachi, tanlov savdolari tashkilotchisi, tanlov
komissiyasi va oferentlar tanlov savdolarining asosiy qatnashchilari
hisoblanadi.
Buyurtmachi talabgorning malakasini oldindan aniqlash yoki
buningsiz tanlov savdolari o'tkazish to'g'risida qaror qabul qilish, rasmiy
farmoyish beruvchi hujjat chiqargan holda tanlov savdolarini o'tkazish
shakli, turi va sanasini belgilash, tanlov savdolari tashkilotchisi furiksiyasini
amalga oshirish (ushbu funksiyalarni jalb etiladigan tashkilotga berishi
mumkin), mustaqil ravishda yoki ixtisoslashtirilgan tashkilotni jalb etgan
holda tanlov savdolari predmetining boshlang'ich qiymatini belgilash
kabi huquqlarga ega.
97 Transport ekspedisiyasi shartnomasi (shakli, ekspeditorlik xizmatlari) Transport ekspeditsiyasi shartnomasi yuk tashish shartnomasidan
farq qilgan holda tashishni tashkil etish xizmatlarini ko'rsatilishi bilan
bog'liq shartnoma hisoblanadi. Shartnoma asosida yuk tashish bilan bog'liq
xizmatlar bajariladi yoki bajarilishi tashkil etiladi. Transport ekspeditsiyasi
shartnomasida nazarda tutilgan xizmatlar ikkiga bo'linadi.
- ekspeditorlik xizmatlari - bu ekspeditor shartnomaga muvofiq
xizmat ko'rsatishni o'ziga olgan vositachilik va yordamchi-texnologiya
xizmatlari kompleksidir. - transport-ekspeditorlik xizmati - yukni jo‘natish va qabul qilib
olish jarayonini tashkil etish, shuningdek, transport ekspeditsiyasi
shartnomasiga muvofiq yuk tashishga aloqasi bo'lgan boshqa ish turlarini
bajarish bilan bog'liq transport xizmati turi.
Bu ikki tushuncha xizmat tarkibiga transport vositasining kiritilganligi
yoki kiritilmasdan faqat umumiy xizmat ko'rsatishning o'zi bilan
kifoyalanish orqali farqlanadi.
Transport-ekspeditorlik xizmatlari jumlasiga quyidagilar kiradi:
- yukni jo'natish joyidan belgilangan joygacha tashishni tashkil etish;
- mijozning shart-sharoitlariga ko'ra yuklarni tashishning maqbul
sxemasini tanlash;
- yuk jo'natuvchining ombori (terminali)dan yuklarni qabul qilib
olish, yuk qabul qiluvchining ombori (terminali)ga yetkazib berish, unga
va tashuvchiga topshirish;
- yuklarni o'rash-joylash (qadoqlash), markalash, bog'lash, navlarga
ajratish va saqlash;
- yukni sug'urtalash;
- yuk jo'natilganligi, turgan joyi va belgilangan joyga kelganligi
(yukning harakati dispozitsiyasi) haqida xabardor qilish;
- boshqa ekspeditorlar xizmatlarining turlari, tariflari va ish rejimlari
to'g'risidagi axborotni hamda boshqa tezkor axborot;
- transport-ekspeditorlik faoliyati bilan bog'liq masalalar bo'yicha
maslahatlar;
- bojxona tartibotlarini bajarish;
- yuk tashilganligi uchun tashuvchi bilan hisob-kitoblarni amalga
oshirish;
- yuk tashish bilan bog'liq boshqa xizmatlarni o'z ichiga olishi
mumkin.
98 Delikt javobgarligining asosi sifatida (zarar, tushunchasi, shakllari) Delikt javobgarligining shartlari. Zarar yetkazilganda fuqarolikhuquqiy
javobgarlik belgilanishi uchun zararning mavjud bo'lishi bilan
birga, qonun. hujjatlarida belgilangan shartlar ham mavjud bo'lishi talab
etiladi. Bunday shartlar bosh delikt tamoyilidan kelib chiqadi va qonun
hujjatlarida boshqacha holat nazarda tutilmagan bo'lsa, zarar
yetkazishning barcha holatlari uchun tatbiq etiladi Delikt javobgarligi (zarar yetkazganlik uchun fuqarolik-huquqiy javobgarlik) ning shartlari
huquqbuzarga tegishli javobgarlik chorasi - sanksiyani belgilashda, ya’ni,
uni zararni qoplash majburiyatini bajarishga majbur qilishda amal qilinishi
lozim bo'lgan umum majburiy talablardir.
Delikt majburiyatlar va ulardan kelib chiqadigan delikt javobgarlik
quyidagi shartlar asosida vujudga keladi:
- zarar yetkazgan shaxs xatti-harakati huquqqa xilofligi;
- zarar yetkazuvchining huquqqa xilof xatti-harakati va
yetkazilgan zarar o'rtasidagi sababiy bog'lanish;
- zarar yetkazgan shaxsning aybi. Delikt
javobgarligining sharti sifatida zarar yetkazuvchi shaxs harakatining
huquqqa xilofligi FKda qonuniy harakatlar tufayli yetkazilgan zarar
qonunda nazarda tutilgan hollarda to'lanishi lozimligi qoidasidan kelib
chiqadi (FK985-moddasining 55-qismi). Bunga muvofiq, g'ayriqonuniy
harakat tufayli yetkazilgan zarar to'liq qoplanishi lozim.
99 Omonat saqlashning alohida turlari (boyliklarni bankda saqlash) 896-модда. Бойликларни банкда сақлаш
Банк қимматли қоғозларни, қимматбаҳо металлар ва тошларни, бошқа бойликларни, шунингдек ҳужжатларни сақлаш учун қабул қилиши мумкин.
Банкда бойликларни сақлаш шартномаси банк томонидан бойлик топширувчига номи ёзилган сақлов ҳужжатини бериш йўли билан расмийлаштирилади. Бу ҳужжатни тақдим этиш банк томонидан сақланаётган бойликларни бойлик топширувчига бериш учун асос бўлади.
Қимматли қоғозларни сақлаш (депозит) шартномасида назарда тутилган ҳолларда банк уларнинг тўлиқ сақланишини таъминлашдан ташқари, ушбу қоғозларга нисбатан юридик аҳамиятга эга ҳаракатларни ҳам (вакиллик ва ҳоказо) амалга оширади.
Бойликларни якка тартибдаги пўлат сандиқдан (пўлат сандиқ бўлинмасидан, сақлаш учун мўлжалланган алоҳида бинодан) фойдаланган ҳолда сақлаш шартномаси банк томонидан бойликларни сақлаш учун қабул қилиш ҳаракатларини амалга ошириш ва бойлик топширувчига пўлат сандиқ калитини, бойлик топширувчини кўрсатадиган варақча, кўрсатувчининг пўлат сандиқни очиш ва ундан бойликларни олиш ҳуқуқини тасдиқлайдиган бошқа белги ёки ҳужжат бериш йўли билан тузилиши мумкин.
Агар шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, бойлик топширувчи истаган вақтда бойликларни пўлат сандиқдан олиши, уларни қайта қўйиши, сақланаётган ҳужжатлар билан ишлаши мумкин. Бунда банк бойлик топширувчининг бойликларни олишини ва қайтариб топширишини ҳисобга олиш ҳуқуқига эга.
Бойлик топширувчи бойликларнинг бир қисмини пўлат сандиқдан олган тақдирда, банк бойликларнинг қолган қисми бут сақланиши учун жавобгар бўлади.
100 Hadya shartnomasi (xayr-ehson) 511-модда. Хайр-эҳсон
Умумфойдали мақсадларда қилинган ҳадя хайр-эҳсон ҳисобланади.
Хайр-эҳсон фуқароларга, даволаш, тарбия, ижтимоий ҳимоя муассасаларига ва шунга ўхшаш бошқа муассасаларга, хайрия, илмий ва ўқув муассасаларига, фондларга, музейлар ва бошқа маданият муассасаларига, жамоат бирлашмалари ва диний ташкилотларга, шунингдек давлатга ва бошқа фуқаролик ҳуқуқи субъектларига қилиниши мумкин.
Хайр-эҳсонни қабул қилишга бирор кимсанинг рухсати ёки розилиги талаб қилинмайди.
Хайр-эҳсон қилувчи мол-мулкни фуқарога хайр-эҳсон қилганида бу мол-мулкдан маълум бир мақсадда фойдаланишни шарт қилиб қўйиши лозим, юридик шахсларга хайр-эҳсон қилганда эса бу шартни қўйиши мумкин. Бундай шарт бўлмаганида мол-мулкни фуқарога хайр-эҳсон қилиш оддий ҳадя деб ҳисобланади, қолган ҳолларда эса хайр-эҳсон қилинган мол-мулкдан ҳадя олувчи унинг вазифасига мувофиқ фойдаланади.
Аниқ мақсадда фойдаланишга мўлжалланган хайр-эҳсонни қабул қилиб олаётган юридик шахс хайр-эҳсон қилинган мулкдан фойдаланиш бўйича амалга оширилган операцияларнинг алоҳида рўйхатини юритиши лозим.
Агар хайр-эҳсон қилинган мулкдан хайр-эҳсон қилувчи кўрсатган мақсадда фойдаланиш вазият ўзгарганлиги туфайли мумкин бўлмай қолса, мулкдан бошқа мақсадда фақат хайр-эҳсон қилувчининг розилиги билан, мол-мулкни хайр-эҳсон қилган фуқаро вафот этган бўлса ёки мулкни хайр-эҳсон қилган юридик шахс қайта ташкил этилган ёхуд тугатилган бўлса –– суд қарорига мувофиқ фойдаланиш мумкин.
Хайр-эҳсон қилинган мулкдан хайр-эҳсон қилувчи кўрсатган мақсадга зид ҳолда фойдаланиш ёки ушбу мақсадни мазкур модда олтинчи қисмининг қоидаларини бузган ҳолда ўзгартириш хайр-эҳсон қилувчига, унинг меросхўрларига ёки бошқа ҳуқуқий ворисига хайр-эҳсонни бекор қилишни талаб қилиш ҳуқуқини беради.
Ушбу Кодекс 507 ва 510-моддаларининг қоидалари хайр-эҳсонга нисбатан қўлланмайди.
101 Qurilish pudrati shartnomasi (loyiha-smeta hujjatlari) 670-модда. Лойиҳа-смета ҳужжатлари
Пудратчи қурилиш ва у билан боғлиқ бўлган ишларни ишнинг ҳажми, мазмуни ва уларга қўйиладиган бошқа талабларни белгилайдиган лойиҳа-смета ҳужжатларига мувофиқ амалга ошириши шарт.