Fozil odamlar shahri. Nodir va dono fikrlar. T.: O'zbekiston

Aim.Uz

84(5U)1

Abu Nasr Forobiy.
F84 Fozil odamlar shahri. Nodir va dono fikrlar. — T.: "O'zbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. — 160 b.
BBK84(5U) 1
Ushbu kitobda Sharqning buyuk mutafakkirlaridan biri, o'z davrining yorqin yulduzi Abu Nasr Forobiyning ayrim risolalari o'rin olgan.
Allomaning "Fozil odamlar shahri", "Aflotun qonunlari mohiyati" (Talxisu navomisi Aflotun), "Arastu falsafasi" (Falsafatu Aristutolis) kabi asarlari bu muhtaram zot haqidagi tasavvurimizni birmuncha kengaytirishga xizmat qilishi shubhasiz.

"o’zbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti, 2004.

Majmua Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti tomonidan 1993-yilda nashr etilgan "Fozil odamlar shahri" tanlangan asarlari asosida qayta tartiblandi.


ABU NASR FOROBIY
Forobiy (taxallusi; to'liq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug' Tarxon Forobiy) (873, Forob sh. — 950, Damashq) — jahon madaniyatiga katta hissa qo'shgan mutafakkir. O'rta Osiyolik mashhur faylasuf, ensiklopedist olim. O'rta asrning bir qancha ilmiy yutuqlari, umuman Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlarida taraqqiyparvar ijtimoiy-falsafiy tafakkur taraqqiyoti uning nomi bilan bog'liq. Forobiy o'z zamonasi ilmlarining barcha sohasini mukammal bilganligi va bu ilmlar rivojiga katta hissa qo'shganligi, yunon falsafasini sharhlab, dunyoga keng tanitganligi tufayli Sharq mamlakatlarida ulug'lanib, "Al-Muallimas-soniy" ("Ikkinchi muallim", Aristoteldan keyin), "Sharq Arastusi" deb yuritilgan.
Boshlang'ich ma'lumotini ona yurtida oldi, Toshkent (Shosh) da bo'ldi, Buxoro, Samarqandda o'qidi. Keyinroq o'z ma'lumotini oshirish uchun arab xalifaligining madaniy markazi bo'lgan Bag'dodga qarab yo'1 oldi. Bag'dodda bu davrda musulmon dunyosining turli o'lkalaridan, xususan o'rta Osiyodan kelgan ko'p ilm ahllari to'planishgan edi.
U bu yerda o'rta asr fani va tilining turli sohalarini o'rganishga kirishdi, yunon falsafiy maktablari bilan chuqur tanishdi. Turli diniy e'tiqod va falsafiy fikrdagi kishilar bilan ilmiy muloqotda bo'ldi. Ayrim ma'lumotlarga qaraganda, u 70 dan ortiq tilni bilgan.
Taxminan 941-yildan Forobiy Damashqda yashagan, kamtar va g'aribona kun kechirgan, asosan ilm bilan shug'ullangan. So'nggi yillar u Xalab (Aleppo)da turib ijod qilgan, tadqiqotchilar uning bu davrdagi hayotini eng samarali davr deb hisoblaydilar.

ABU NASR FOROBIY
Forobiy 949—950 yillarda Misrga borgan, so'ng Damashqda yashab, shu yerda vafot etgan. Damashqdagi "Bob as-sa'if" qabristoniga dafn qilingan.
Forobiy o'rta asr davri tabiiy-ilmiy va ijtimoiy bilimlarining qariyb barcha sohalarida 160 dan ortiq asar yaratgan. U turli bilimlarning nazariy tomonlari, falsafiy mazmuni bilan ko'proq qiziqqan.
Forobiy yunon mutafakkirlari - Platon, Aristotel, Evklid, Ptolemey, Porflriy va boshqalar asarlariga sharhlar yozgan.
Forobiy o'rta asrlar sharoitida birinchi bo'lib jamiyatning kelib chiqishi, maqsad va vazifalari haqida izchil ta'limot yaratdi. Bu ta'limotda ijtimoiy hayotning ko'p masalalari -
davlatni boshqarish, ta'lim-tarbiya, axloq, ma'rifat, diniy e'tiqod, urush va yarash, mehnat va boshqalarni qamrab olgan. Bu borada uning "Fozil odamlar shahri" asari alohida ahamiyatga ega. Unda jamiyat ("inson jamoasi")ning kelib chiqishi haqida shunday yozadi: "Har bir inson tabiatan shunday tuzilganki, u yashash va oliy darajadagi yetuklikka erishmoq uchun ko'p narsalarga muhtoj bo'ladi, u bir o'zi bunday narsalarni qo'lga kirita olmaydi, ularga ega bo'lish uchun insonlar jamoasiga ehtiyoj tug'iladi... Bunday jamoa a'zolarining faoliyati bir butun holda ularning har biriga yashash va yetuklikka erishuv uchun zarur bo'lgan narsalarni yetkazib beradi. Shuning uchun inson shaxslari ko'paydilar va yerning aholi yashaydigan qismiga o'rnashdilar, natijada inson jamoasi vujudga keldi".
Forobiy shaharni ijtimoiy uyushishning yetuk shakli, insoniyat kamolatga erishishining zaruriy vositasi, deb hisoblaydi. Butun isonlarni o'zaro hamkorlikka, xalqlarni tinchlikka chaqiradi, dunyoda yagona inson jamoasini tuzish haqida orzu qiladi. Mutafakkir inson qadr-qimmatini kamsituvchi jamiyatga qarshi chiqadi. Doimiy urushlar va bosqinchilikka asoslanuvchi jamiyatni adolatsiz, johil jamiyat sifatida qoralaydi.
FOZIL ODAMLAR SHAHRI
Abu Nasr al-Forobiyning "Fozil odamiar shahri" asari boblari ta'rifi:
1. Alloh Taolo nima va unga qanday e'tiqod qilish kerakligi haqida so'z; u qanday tavsif etilishi kerak, qaysi vajhdan u boshqa mavjudotga sabab bo'lib qoldi; bu undan qanday qilib yuz beradi; ularni qanday yuzaga keltiradi; u bilan bog'liqligi qanday; u qanday qilib bilinadi va qanday qilib aql yuritilishi kerak; uni qaysi nom bilan atash lozim bo'ladi; bu ismlar nimalarga dalolat qilishi kerak bo'ladi.
2. Farishtalar deb e'tiqod qilinishi kerak bo'lgan mavjudot haqida so'z. Ularning har birining mohiyati nima, ular qanday, ularning paydo bo'lish sabablari, darajalari, bir-biriga bo'lgan martabalari, ularning har birida nimalar yuz berishi mumkinligi, qanday qilib ulardan yuz beradigan narsa (boshqa) har bir narsaga sabab bo'lgan, ularning choralari haqida; chindan ham ularning har biri osmon jismlaridan bo'lgan jismning sabablaridir, uni idora qilish unga topshirilgan.
3. Osmon jismlarining o'zaro bog'liqligi haqida so'z; Ularning har biri alohida-alohida ikkinchisi bilan bog'liqligi haqida; ularning har biri ikkinchisi unga bog'liq bo'lgan osmon jismlarini idora qilishi haqida;
4. Osmon ostida bo'lgan jismlar haqida so'z; ular hayulloniy -modda jismlardir; uning borligi qanday yuz berdi, u qancha, ularning har birining javhari - substansiyasi nimada; oldin aytib o'tilgan mavjudotdan uning farqi nimada — shular haqida.
5. Modda va suvrat haqida so'z; ularning har biri alohida olganda nimadan iborat; ular ikkalovi jismlarning