|
ABU NASR FOROBIY
o’z yo’lida aynashga olib keladi. Zidlarning har birining tabiati shunday bo’ladi, ulardan birining qay yerda bo’lishidan qat'i nazar, uning yo’qligi ikkinchisining borlgini taqozo etadi. Ziddi bo’lishi mumkin bo’lgan har bir narsada ahvol shundaydir. Bordi-yu, ularning biri boshqasi turgan yerda bor bo’lguday bo’lib qolsa bormi, u holda u uni halok etadi. Bu shuning uchunki, u joyni u birinchi bo’lib egallagan bo’ladi. (shu tariqa biri - boshqasining joylashishiga yo'1 bermaydi). Bu hol qarama-qarshiligi bor bo’lgan barcha narsaga taalluqlidir. Shunday ekan, agar bir narsa boshqa hollarda bo’lmay, balki o’z harakt-fe'lida boshqasiga zid bo’lar ekan, bu holda bu faqat harakatiga taalluqli bo’ladi. Agar javharlari (substansiyasi) xoliligi nuqtai nazaridan bir-biriga zid kayfiyatda bo’lsalar, bu holat sifatlariga ham taalluqli bo’ladi. Bordi-yu bu qarama-qarshilik javhariga taalluqli bo’lsa, u holda ularning ikkalasining javhari ham shu sifatni oladi.
Shunday ekan, agar ilk mavjud zot zid bo’ladigan bo’lsa, u shu sifatdan uning ziddiga aloqadorligi tushuntiriladi. Bundan chiqdi har bir qarama-qarshilikda bo’lgan narsa boshqa tomondan buzdirilishi lozim bo’ladi va birinchi esa o’z tabiati bilan qarama-qarshi tomondan inkor etilgan bo’ladi. Bu esa uning javharida (substansiyasida) mavjud bo’lgan bo’ladi. Demak, nimaiki inkor etilgan bo’lsa, u o’z javhari va boqiyligini topolmagan bo’ladi. Balki uning mavjudligi davom etishi uchun javhari yetarli bo’lmagan bo’ladi. Borligini hosil qilish uchun javharining bo’lishi yetarligina emas, balki uning borligiga qandaydir narsa bo’lishi talab qilinadi. Ammo bor bo’lishiga imkoni bo’lmagan har bir narsaning azaliy bo’Hshi imkoni ham mumkin emasdir. Asl javharining boqiyligiga yoki borligiga yetarli bo’lmagan narsa o’z borligi yoki boqiyligiga o’zidan boshqa yana biror sabab bo’lishi kerak bo’ladi. Bunday narsa esa ilk borliq bo’lolmaydi.
Shuningdek, uning borligi uning ziddi bo’lmaganligi tufayligina bo’ladi. Demak, ziddining yo’qligi esa uning borligining sababi bo’ladi. Demak, bu holda ilk borliq butunlay birinchi sabab bo’lolmaydi.
Shuningdek, bu ikkaloviga shu narsa bo’lishi lozim bo'ladi: bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan ikki zid narsa to’qnash kelishi
12
—— FOZIL ODAMLAR SHAHRI
ham mumkin. Shunda ularning biri boshqasini yo’q qiladi. Ammo bu joy uning o’rni sanaladi, yo jinsi, yo bo’lmasa ular ikkalovidan boshqa bir narsa bo’lishi ham mumkin. Bu joy sobit bo’iishi mumkin. Bordi-yu, bu ikkalovi bir-biriga (qarama-qarshi) tomon bo’lishsa, u holda ular bir-biridan keyin ketma-ket kelgan bo’lur edi. Shuning uchun bu yer ularning har biridan avvalroq bo’lgan vujud bo’ladi.
Bordi-yu, agar bir kimsa bu keltirilgan sifatlarga sohib bo’lmagan boshqa bir zid narsalarni o’rtaga qo’ysa, bu o’rtaga qo’yilgan narsa boshqasining ziddi bo’lmaydi, balki u qarama-qarshisi bo’ladi. U ziddan bo’lak bir qarama-qarshiliklardan bo’lgan bir narsa bo’ladi. Biz ilk borliqning o’zidan boshqa narsalarga ega bo’lganini inkor etmaymiz. Buning natijasida ayni shu borliqqa sohib bo’lgan bir zidning va yoki boshqa bir narsaning bodigini qabul etolmaymiz. U holda hech bir bor bo’lgan narsa ilk borliqning ayni o’sha borliq darajasida bo’lmaydi. Chunki ikki qarama-qarshi tomonlar bir va ayni borliq martabasida bo’la olmaydi.
Demak, ilk borliq, aslida borliq xoliligi nuqtai nazaridan yagonadir, uning mavjudligiga undan boshqa hech narsa ishtirok etmaydi, uning borliq turini bo’la oladigan hech bir narsa yo’q. Demak, u birdir, u o’z navi jihatidan ham, martabasi jihatidan ham yakkayu yagonadir.
4. POK TANGRINING TA'RIFI YO’QLIGI HAQIDA SO’Z
Shu bilan birga ilk borliq-aytib o’tilganidek, javhar-aslini maydonga keltiradigan narsalarga bo’linmaydigandir. Bu shuning uchunki, ilk borliqning ma'nosini sharhlab beradigan biror ta'rifning o’zi yo’q. Bu ma'no uning ikki qismdan iborat bo’lgan jihatini sharhlab bera olishga dalolat qiladi. Shunday bo’lgan taqdirda javharlashishga (ya'ni, substansiyalashishga) yordam bergan bo’laklari uning borligiga sabab bo’lgan bo’lardi. Bu xuddi tushuncha ma'no biror narsaning ta'rifiga bo’lak bo’lganidek, uning ta'riflanganiga sabab ham bo’ladi. Shunday qilib, modda ham xuddi suvrat kabi ular ikkalovlaridan tarkib topishiga sabab bo’ladi. Bu esa ilk borliqqa bog’liq o’laroq
13
Do'stlaringiz bilan baham: |
