Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

Morfologik tasniflash 
K o n l a r n i n g m o r f o l o g i ya s i g a q a r a b t a s n i f l a sh juda 
ham sodda bo‘lib, u rudalarni qazib olishda katta ahamiyatga ega. 
O‘tgan asrda shu prinsip asosida B.Kott konlarni ikki gruppaga bo‘lgan. 
I. To‘g‘ri yotgan konlar: 
a) qatlam holidagi konlar (plastlar); 
b) tomirlar (qatlamli, kesuvchi, tutash va boshqalar); 
II. Noto‘g‘ri yotgan konlar: 
a) shtoklar; 

---

18 
b) xollangan konlar. 
Kimyo – texnologik tasniflash 
Bu klassifikatsiyaning asosida rudalarning tarkibi va ularning qo‘llanishi 
yotadi. Bunda foydali qazilmalar quyidagi gruppalarga bo‘linadi. 
I. Metall foydali qazilmalar: 
1-gruppa - qora metallar: temir, xrom, titan, marganets. 
2-gruppa - rangli metallar: mis, qo‘rg‘oshin, ruh, volfram, nikel, kobalt, 
alyuminiy, magniy. 
3-gruppa - nodir metallar: vanadiy, molibden, volfram, qalay, simob, surma, 
margimush, vismut, litiy, berilliy, niobiy, tantal. 
4-gruppa - asl metallar: oltin, kumush, platina. 
5-gruppa - radioaktiv elementlar: uran, radiy, toriy. 
6-gruppa - tarqoq elementlar: kadmiy, germaniy, galliy, tellur, indiy, reniy, 
rubidiy, gafniy va boshqalar. 
7-gruppa – siyrak er elementlari: samariy, seriy va boshqalar. 
II. Nometall foydali qazilmalar: 
1. Ximiya sanoati va qishloq xo‘jaligi xom ashyolari: osh tuzi, kaliy tuzi, 
fosforit, apatit, oltingugurt, barit, flyuorit va boshqalar. 
2. Qurilish materiallari va ularning xom ashyolari: magmatik va metamorfik 
tog‘ jinslari, ohaktosh, mergel, gips, qum, qumtosh, shag‘al, loytuproq va boshqalar. 
3. Abraziv materiallar va ularning xom ashyolari: olmos, korund,granat, boksit. 
4. Izolyasion materiallar: asbest, slyuda, marmar. 
5. Keramik, olovga va kislotaga chidamli materiallar va ularning xom 
ashyolari: turpoq, kaolin, dala shpati, kvars va boshqalar. 
6. Qimmatbaho va rangli toshlar: olmos, rubin, topaz, nefrit, malaxit. 
7. Buyoqlar: talk, barit, kaolin, ohak, loytuproq. 
III. YOnuvchi foydali qazilmalar: tabiiy gaz, neft, yonuvchi slanetslar, torf, 
ko‘mir.

---

19