Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

22. RADIOAKTIV, KAMYOB VA TARQOQ METALLARNING 
SANOAT TURLARI 
22.1. Radioaktiv metallar 
Barcha izotoplari radioaktiv bo‘lgan kimyoviy elementlar radioaktiv elementlar 
hisoblanadi. Tabiatda uchraydigan, tartib raqami 83 (vismut)dan katta bo‘lgan barcha 
elementlar radioaktiv. Ularni ketma-ket yuz beradigan radioaktiv o‘zgarishlar 
zanjirlarining olohida xalqalari sifatida tasavvur qilish mumkin. Bir zanjir tarkibiga 
kiruvchi elementlar radioaktiv oila yoki radioaktiv qator hosil qiladi. Tartib raqami 83 
dan kichik bo‘lgan radioaktiv elementlar ham bor. Davriy sistemada joylashgan 
urandan keyingi elementlar sun’iy usulda olingan transuran elementlaridir. 
Tabiiy radioaktiv elementlardan faqat uran (tartib raqami 92) va toriy (tartib 
raqami 90) izotoplarining yarmi emirilish davri Erning yoshiga yaqin. SHuning uchun 
barcha radioaktiv elementlar ichida faqat uran bilan toriy birlamchi radioaktiv 
elementlar hisoblanadi. Qolgan barcha radioaktiv elementlar uzoq mavjud bo‘luvchi 
izotoplarning parchalanishidan hosil bo‘lib, ikkilamchi radioaktiv elementlar 
hisoblanadi. YAdro energiyasi olishda uran va plutoniy amaliy ahamiyatga ega. 
Radioaktiv rudalar – tarkibida radioaktiv elementli minerallar mavjud bo‘lgan 
rudalar (masalan, uran rudalari, toriy rudalari). 
Radioaktiv minerallar – tarkibida tabiiy radioaktiv elementlar Er po‘stidagi 
o‘rtacha miqdoridan ko‘proq bo‘lgan minerallar. Tarkibida uran, toriy yoki shu ikkala 

---

145 
element bo‘lgan 250 ga yaqin radioaktiv minerallar ma’lum. Ular tarkibida asosiy 
komponent sifatida uranli minerallar yoki toriyli minerallar mavjud bo‘lgan radioaktiv 
minerallar hamda radioaktiv elementlar izomorf aralashma (uran va toriy tarkibli 
minerallar) holida bo‘lgan radioaktiv minerallarga bo‘linadi.