Фотосинтезнинг соф маҳсулдорлиги

Фотосинтезнинг соф маҳсулдорлиги

Фотосинтез экологияси деганда унинг маҳсулдорлигига ташқи муҳит омилларининг (ёруғликнинг миқдори ва унинг сифати, CО2 миқдори, ҳарорат, баргларнинг сув режими, минерал озиқланиш ва бошқ.) таъсири тушунилади. Фотосинтез маҳсулдорлиги эса, 1 см2 барг юзаси ҳисобига 1 соат давомида ўзлаштирилган CО2, ёки ҳосил бўлган органик модданинг миқдори билан ўлчанади. Фотосинтезнинг соф маҳсулдорлиги дейилганда эса, ўсимлик қуруқ массасини унинг барглари юзаси ҳисобига, бир кеча кундуз давомидаги қуруқ моддани миқдорининг ортиши тушунилади.

Ёруғлик ва унинг сифатининг таъсири. Ёруғлик фотосинтез жараёнини асосий ҳаракатга келтирувчи кучи ҳисобланади. Ўсимлик барглари томонидан ўртача ёруғлик нурларининг фотосинтетик фаол (320-700нм) қисмининг 80-85% ва инфрақизил нурларнинг 25%, яъни жами қуёш нурларининг умумий радиациясини 55% ютилади. Аммо барглар томонидан ютилган қуёш нурларининг фақатгина 1,5-2% игина фотосинтез жараёни учун сарф бўлади. Қолган энергия эса, транспирация жараёни учун сарфланади ва иссиқлик ҳолида тарқалиб кетади. Фотосинтез кучсиз ёруғликда ҳам кузатилади. Масалан, лампа чироқ ёруғлигида ҳам фотосинтез жараёни рўй бериши мумкин. Аммо фотосинтез жараёнининг жадаллиги турли ўсимликлар учун ҳар хилдир. Масалан, ёруғсевар ўсимликлар учун ушбу кўрсаткич 10 000 дан 40 000 люксгача (Лк) бўлса, сояга чидамли ўсимликлар учун эса 10 баравар кам-1000 Лк. Барглардаги фотосинтез маҳсулдорлининг юқори миқдори (100%) қуёш ёруғлигининг ярми миқдори даражасида рўй беради. Ёруғлик миқдори маълум бир ўсимликлар учун ҳаддан ташқари кўп бўлса, уларнинг баргларидаги хлорофилл ва хлоропластларида бузилиши рўй беради ва маҳсулдорлик анчагина пасаяди

Фотосинтезнинг маҳсулдорлиги ўсимликларнинг турларига боғлиқдир. Масалан, сояда ўсувчи маршансия мохида максимум фотосинтез 1000 люксда кузатилса, айрим ёруғсевар дарахтларда 10—40 минг лк ва ундан ҳам юқори бўлиши мумкин. Бизнинг минтақамизда жойлашган Тян-Шан ва Помир тоғ ён бағирларига қуёш нурлари энг кўп тушувчи жойлар ҳисобланади (180 минг Лк) ва уларнинг юқори чўққиларида ўсувчи ўсимликларда фотосинтез максимал 60 минг лк даражасида ҳам рўй беради. Агар биз C3 ва C4 ўсимликлари фотосинтезини бир-бирига солиштирадиган бўлсак, C4 ўсимликларида фотосинтезнинг кучлироқ қуёш нурларида боришини кўришимиз мумкин.