Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar II xalqaro ilmiy anjumani

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
250 
Ушбу ишда 
, ,
Si
B O Cu


намунасидаги комплексларнинг ҳосил бўлиш 
жараёнини тўлароқ ўрганиш мақсадида кремнийга киритилган киришмалар 
ўртасидаги ўзаро таъсирлашув жараёнларини ўрганиш мақсад қилиб 
қўйилган. 
Кремний монокристаллида киришмалар ўртасида ички ўзаро 
таъсирлашув худди ёпиқ термодинамик система каби кристаллнинг озод 
энергиясини ўзгартиради [2]. Ўз навбатида статик, зарядли, потенциал, 
ассоциатив ўзаро таъсирлар бир-биридан фарқ қилади. 
Статик ўзаро таъсирлашув структура элементларининг кристалл 
панжара позицияси бўйича жойлашуви билан боғлиқ. Улар ўз навбатида 
системанинг конфигурацион энтропиясига таъсир кўрсатади [3].
Зарядлар орасидаги ўзаро таъсирлашув – кристаллда ортиқча энергия 
пайдо қилмайдиган, зарядларнинг сақланиш қонунига асосланган 
электромагнит ўзаро таъсирнинг бир қисмидир. 
Потенциал ўзаро таъсирлашув – бу турли хил ўзаро таъсирлашувлар 
комплекси бўлиб, у кристаллнинг потенциал энергияси ошиши ҳисобига 
озод энергиянинг ўзгаришига олиб келади. Бу ўзаро таъсирлашувда 
кристаллнинг структура элементлари ассоциатлар ҳосил қилмасдан, 
мустақил равишда кристалл панжарада ўз ўринлари бўйича жойлашади. 
Ассоциатив (комплекс ҳосил қилувчи) ўзаро таъсирлашув ассоциатлар 
ёки комплексларнинг ҳосил бўлишига олиб келади, яъни аниқ бир хоссага 
эга бўлган ва кристалл ўринлари бўйича бир бутунлигича жойлашган 
панжаранинг янги структура элементининг ҳосил бўлишига олиб келади. 
Ҳозирги вақтда комплекс ҳосил қилувчи ўзаро таъсирлашув илмий 
тадқиқотчиларда катта қизиқиш ўйғотмоқда. 
Кремний монокристалли кучли легирланганда, киришмаларнинг 
асосий модда атомлари ва структура нуқсонлари билан ўзаро 
таъсирлашувидан ташқари, легирланувчи киришмаларнинг бир-бири билан 
ҳам ўзаро таъсирлашиши юз бериши мумкин. 
Қатор манбаларда [4] кремний и германий монокристалларида иккита 
(
, ,
P B As
ва бошқа каби), донор (акцептор) ионларидан ҳосил бўлган худди 
водород молекуласи каби молекулаларнинг пайдо бўлиши тўғрисидаги 
тахминлар айтилмоқда.
Киришмали комплекс – бу кристалл матрицада киришма атомлари 
иштирокида 
индивидуал 
физик 
хоссага 
эга 
бўлган, 
турғун 
квазимолекулаларнинг ҳосил бўлишидир. Киришмали комплекс тўғри идеал 
кристалл симметриясидан фарқ қилувчи ўз симметриясига эга бўлади ва мос 
равишда, қўзғалмас асосий кристалл атомларига нисбатан панжарада бир 
қанча эквивалент ҳолатларни эгаллаши мумкин. 
Мураккаб нуқсонлардан иборат комплексларнинг ҳосил бўлиши бир 
неча босқичларни талаб қилади: нуқсонларнинг ҳосил бўлиши (Шоттки 
нуқсонлари, Френкел нуқсонлари ва бошқа) —» уларнинг миграцияси —» 

---