Fonetika Hurmatli bo‘lajak talabalar, bugun sizlar bilan fonetika bo'limini boshlaymiz avvalo, sizlar (avval tayyorlangan bo'lish-bo'lmasligingizdan qat`i nazar) quyida berilgan savolni ishlashga harakat qilib ko‘rasizlar

Fe'l yasovchi "-a" qo'shimchasi tovush tushishi va almashishini yuzaga keltiradi:

Qiyin + a = qiynamoq
O'yin + a = o'ynamoq
Chaqin + a = chaqnamoq
O'rin + a = o'rnamoq
Son + a = sanamoq
Yosh + a = yashamoq
Ot + a = atamoq

Fe'l yasovchi "-la" qo'shimchasi tovush tushishi va almashishi kabilarni yuzaga keltiradi:
Yig'i + la = yig'la (tushishi)
Ong + la = angla (almashishi)
Tarkibida "u" yoki "v" undoshi mavjud bo'lgan taqlid so'zlarga "-illa" fe'l yasovchisi qo'shilganida ko'makchi morfemada tovush almashishi kuzatiladi
Shov + illa = shovulla
Gurs + illa = gursulla
Fe'l yasovchi "-ar" qo'shimchasi "QIZIL" so'ziga qo'shilganida tovush tushishi kuzatiladi:
Qizil + ar = qizarmoq

Hurmatli abituriyentlar, sizlarga hozir bitta-ikkita fonetik hodisalarni aytaman, lekin ularni heeeech qachon ma'ruzalarimga kiritmaganman. Sababi shuki, ularni o'zim o'ylab topganman. O'zim o'ylab topgan haaamma narsani sizga o'rgataversam, o'qishingiz kerak bo'lgan narsalar uchun ajratilgan vaqtingizga daxl qilgan bo'laman.

Hayrondirsiz, nega bugun heeeech aytmagan namunalarini aytyapti deb. Maqsadim --- men sizdan bu yangi ma'lumotlarni talab qilmayman, siz ham ko'chadan haaar balolarni topib so'rayvermang
Yangi ma'lumot:

• 
  ot yasovchi "-n" qo'shimchasiga "talon" so'zini misol keltirgan ayrim kitoblarda, aslida bu so'zda qo'shimcha yo'q.
  

Lekin men sizlar ham ( boshqalar ham) inkor etolmaydigan ot yasovchi "-n" ga misol aytaman: tarjima + n = tarjimon. Anaaa, ot yasovchi "-n" labalanmagan unlini lablangan unliga aylantiradi.

• 
  "-ona" faqat ravish yasamaydi, ot ham yasaydi va tovush tushishini yuzaga keltiradi:
  

Shukur + ona = shukrona.

• 
  “-bon” sifat yasovchi qo`shimchasi “MEHR” so`ziga qo`shilganida “i” unlisining ortishi kuzatiladi:
  

Mehr + bon = mehribon
Bu kabi yangiliklarni siz --- abituriyentlarga aytaverish va mavzularga kiritaverish to`g`ri ish emas, e’tibor qilgan bo`lsangiz, men ham bu yangi ma’lumotlarni yuqorida ma’ruzaga singdirmadim va bu ma’lumotlarni sizlardan talab qilmayman ham.
ESLATMA: Fonetik hodisalarning miqdoriga va turiga taalluqli savollarda BIR SO`Z TARKIBIDA ikki va undan ortiq fonetik hodisa sodir bo`lgan holatlarga e'tiborli bo`ling:
yig`loqi = yig`i + la +qi. Ushbu so`zda tovush tushish va tovush almashish kabi ikkita fonetik hodisa mavjud
qiynoq = qiyin + a +q. Ushbu so`zda tovush tushish va tovush almashish kabi ikkita fonetik hodisa mavjud
shundayligi = shu + day + lik + i. Bu so`zda tovush ortish va tovush almashish kabi ikkita fonetik hodisa mavjud
Quyidagi savolga e'tiborli bo`ling va undan keyingi tushunishingiz kerak bo`lgan mavzuga jiddiyroq qarang: