Fonetika Hurmatli bo‘lajak talabalar, bugun sizlar bilan fonetika bo'limini boshlaymiz avvalo, sizlar (avval tayyorlangan bo'lish-bo'lmasligingizdan qat`i nazar) quyida berilgan savolni ishlashga harakat qilib ko‘rasizlar

2.Sifat turkumiga xos lug'aviylar: sifatning darajalarini ifodalab keladigan ushbu 👇👇👇 qo'shimchalar sifatning lug'aviy shakllaridir:

• 
  -ish. Qizg'ish, sarg'ish, ko'kish
  

• 
  -roq. Balandroq, aqlliroq
  
• 
  -imtir. Ko'kimtir
  
• 
  -mtir. Qoramtir
  

3.Son turkumiga xos lug'aviylar: sonning ma'no turlarini hosil qiluvchi quyidagi 👇👇👇qo'shimchalar sonning lug'aviylari hisoblanadi:

• 
  -ov. Beshovini ham ayadim.
  
• 
  -ala. Ikkala usta qoyil qilishdi.
  
• 
  -ovlon. Oltovlon ola edi, yutqazdi.
  
• 
  -ta. To'qqizta tosh olib keldim.
  
• 
  -tacha. Mingtagacha ism aytdi.
  
• 
  -lab. Yuzlab choralar ko'rildi.
  
• 
  -larcha. Minglarcha ishtirokchilar
  
• 
  -tadan. Beshtadan tarqating.
  
• 
  -nchi. Yettinchi bo'lmani chiqardi.
  
• 
  -inchi. O'ninchi sinfda o'qiyman.
  

4.Olmosh turkumiga oid lug'aviylar: ko'rsatish olmoshlariga qo'shilib keladigan quyidagi 👇👇👇 qo'shimchalar olmoshning lug'aviylaridir:

• 
  -dek. Mana shundek
  

• 
  -day. O'shanday
  
• 
  -aqa. Shunaqa
  
• 
  -cha. Buncha
  

Tegishlilik qo'shimchasi "-niki" har qanday turkum tarkibida qo'llanilaveradi.


5.Fe'l turkumiga oid lug'aviylar: fe'lning bo'lishsizlik shaklini, nisbat va xoslangan shakllarini ifodalab keladigan quyidagi 👇👇👇 qo'shimchalar fe'lning lug'aviylaridir:

• 
  -ma. (bo'lishsizlik) Bormasin, olib kelmaganmiz.......
  

Nisbat qo`shimchalari:

• 
  -sh, -ish. (birgalik nisbat) tozalashsin, qaytib ketishmoqchi....
  

• 
  -n, -in, -l, -il. (o'zlik nisbat) o'ylanmang, yashirining, qiynalmasin, davraga qo'shiling.....
  
• 
  -n, -in, -l, -il. (majhul nisbat) ishlangan edi, olib kelingan, sabzavotlar to'g'ralgan edi, tadbir to'xtatilsin.....
  
• 
  -t, -tir, -dir, -ir, -iz, -ar, -sat, -gaz, -qaz, -qiz, -giz, -g'iz.... (orttirma nisbat) ishlatmoq, uyaltirmoq, yozdirmoq, pishirmoq, tomizmoq, qaytarmoq, ko'rsatmoq, yurgazmoq, yutqazmoq, yotqizmoq....
  
• 
  Aniq nisbatning qo'shimchasi mavjud emas.
  

Endi fe'lning xoslangan shakllari qo'shimchalarini yozamiz:

• 
  sof fe'lning qo'shimchasi mavjud emas.
  
• 
  -sh, -ish, -moq(-mak), -v, -uv, (-maslik) kabilar HARAKAT NOMI qo'shimchalaridir: qatnov, eshittiruv, tozalashni, olib kelishimga, yig'lamoq, bajarmaslik....
  
• 
  -gan, -yotgan, -ayotgan, -ydigan, -adigan, -r, -ar, -mas kabilar SIFATDOSH qo'shimchalaridir: gullagan daraxt, isbotlanayotgan g'oyalar, o'qiyotgan bola, tayyorlaydigan xujjatlaringiz, boradigan manzilim, aytar so'zim, kuylar qo'shig'im.
  

• 
  -b, -ib, -y, -a, -gancha, -gach, -guncha, -gani, -may, -masdan kabilar RAVISHDOSH shakllaridir: xo'rsinib, yig'lab, o'qiy-o'qiy, qiynala-qiynala, qichqirgancha, eshitgach, kelguncha, davolagani, yig'lamay, qo'rqmasdan......
  

(Yangidan tayyorlanayotganlar, sizlardan iltimos, sal e'tiborli bo'linglar, har jumlaning boshida bitta qo'shimcha berilyapti, to'g'rimi? Shu qo'shimcha uchun berilgan misolning tarkibidan o'sha qo'shimchani ajratib berishim shart emasdir-a? Masalan: # -il. (majhul nisbat) topshiriqlar bajar + "-il" + sin. deyishga ehtiyoj yo'qmi?)

IZOH: "chayqamoq, qorimoq, ezg'ilamoq" kabilar tarkibidagi -qa, -i, -g'ila kabilar ham lug'aviylardir.
Yuqoridagilarni hech kim bir o'qish bilan o'zlashtirib ololmaydi, qayta-qayta o'qib o'zlashtirib olishingiz kerak, chunki endigi darslarimizning negizida ushbu qo'shimchalar turadi, qaysidir qo'shimcha haqida gap borayotgan bo'lsa, shuni darrov ko'z oldingizga keltira olishingiz kerak. Agar shunday bo'lmasangiz, quyidagicha ikki holat yuzaga keladi:
1) "Ustooooz, men hech narsaga tushunmeppaaan", - deysiz.
2) Menga aytmasdan ichingizda "Shu Mirzabek domla rosssa tushunarsiz dars o'tadi-ya?" - deysiz.
Aslida, asl aybdor o'zingizsiz, bitta-bitta yodlab chiqing.