Fonetika Hurmatli bo‘lajak talabalar, bugun sizlar bilan fonetika bo'limini boshlaymiz avvalo, sizlar (avval tayyorlangan bo'lish-bo'lmasligingizdan qat`i nazar) quyida berilgan savolni ishlashga harakat qilib ko‘rasizlar

EGALIK QO'SHIMCHALARI ta'sirida tovush tushishi, ortishi va almashishi kabi uchala holat ham kuzatiladi.
EGALIK QO'SHIMCHALARI TA'SIRIDA TOVUSH TUSHISHI: Ikkinchi bo'g'in tarkibida "i", "u" , "a" unlilari mavjud bo'lgan ayrim so'zlarga egalik qo'shimchalari qo'shilganida ikkinchi bo'g'in tarkibidagi "i" , "u" , "a" unlilari tushishi kuzatiladi. Masalan:

BURUN + ingiz = burningiz
SHAHAR + imiz = shahrimiz
ZAHAR + i = zahri
O'G'IL + im = o'g'lim
BAG'IR + ing = bag'ring
QORIN + im = qornim
QO'YIN + ing = qo'yning
KO'NGIL + ingiz = ko'nglingiz
SINGIL + im = singlim
BO'YIN + imiz = bo'ynimiz
OG'IZ + i = og'zi
BO'G'IZ + ingiz = bo'g'zingiz

Yuqoridagi so'zlardan "SINGIL" so'zidan boshqa baaarchasiga uchinchi shaxs egalik qo'shimchasi bir marta "-i" shaklida qo'shiladi, "SINGIL" so'ziga esa uchinchi shaxs egalik qo'shimchasi hech qachon bir marta "-i" holatida qo'shilmaydi, bu so'zga uchinchi shaxs egalik qo'shimchasi oldinma-ketin ikki marta "-i" + "-si" holatida qo'shiladi. .

Taqqoslang:

BAG'IR + im = bag'rim
BAG'IR + ing = bag'ring
BAG'IR + i = bag'ri
SINGIL + im = singlim
SINGIL + ing = singling
SINGIL + i = singli (qarang-a, mumkin emas)
SINGIL + i + si = singlisi.

Anaaa, tushundingizmi? Shuni ham eslab qoling-ki, KO'RSATISH OLMOSHLARI ham uchinchi shaxs egalik qo'shimchasini xuddi "SINGIL" so'zi kabi oldinma-ketin ikki marta qabul qiladi. (Misolini o'sha mavzuda keltiraman.)

EGALIK QO'SHIMCHALARI TA'SIRIDA TOVUSH ALMASHISHI: Oxirgi tovushi "K" yoki "Q" undoshi bilan tugagan so'zlarga egalik qo'shimchalari qo'shilganida so'z oxiridagi portlovchi jarangsiz "K" undoshi portlovchi jarangli "G" undoshiga almashadi, so'z oxiridagi portlovchi jarangsiz "Q" undoshi esa sirg'aluvchi jarangli "G' " tovushiga almashadi. Masalan:

BILAK + im = bilagim.
ELAK + ingiz = elagingiz
QISHLOQ + imiz = qishlog'imiz
QIYNOQ + ingiz = qiynog'ingiz

Quyidagi ayrim so'zlarga egalik qo'shimchalari qo'shilganida so'z oxiridagi “K” va “Q” undoshlari fonetik hodisaga uchramaydi:

ISHTIYOQ + ingiz = ishtiyoqingiz
RAVNAQ + i = ravnaqi
XULQ + ing = xulqing
PESHTOQ + i = peshtoqi
XALQ + imiz = xalqimiz
RIZQ + ingiz = rizqingiz
XULQ + ing = xulqing
ISHTIROK + ingiz = ishtirokingiz
CHOK + i = choki
IDROK + im = idrokim va hokozolar........

EGALIK QO'SHIMCHALARI TA'SIRIDA TOVUSH ORTISHI: Bu mavzuni o'rganishda aaancha e'tiborli bo'lishingiz kerak, chunki egalik qo'shimchalari ta'sirida “Y” va "N" undoshining ortishi kabi ikki holat kuzatiladi:
"Y" undoshining ortishi: OBRO', MAVQE, AVZO, PARVO kabi so'zlarga birinchi, ikkinchi va uchinchi shaxs egalik qo'shimchalari qo'shilganida asos va qo'shimcha o'rtasida til o'rta sirg'aluvchi jarangli "Y" undoshining ortishi kuzatiladi:
PARVO + im = parvoyim
PARVO + ing = parvoying
PARVO + i = parvoyi
(qolgan so'zlarni xuddi shu ko'rinishda konspektga qo'shib keting, xopmi?)
MAVZU va XUDO so'zlariga birinchi va ikkinchi shaxs egalik qo'shimchalari qo'shilganida asos va qo'shimcha o'rtasida "Y" tovushi ortadi, lekin uchinchi shaxs egalik qo'shimchasi qo'shilganida "Y" undoshi ortmaydi, chunki bu ikkala so'zga uchinchi shaxs egalik qo'shimchasi "-i" tarzida emas, "-si" tarzida qo'shiladi: