Фойдали қазилмаларни очиқ усулда қазиб олиш тўғрисида тушунча

2. Мустаҳкам тоғ жинслари қаттик гил, бўр, тошкўмирларни ўз ичига олади. Қаттиклик коэффициенти f=0,8÷1,5. Улар массивда 10-20 м баландликда қияликни 60-70º бурчаккача сақлаб туради. Мустаҳкам тоғ жинслари қазиб олиш учун етарли даражада куч бўлганда (0,3-0,4 МПа дан кам бўлмаганда) дастлабки юмшатмасдан кон машиналари ёрдамида қазиб олиш мумкин. Акс ҳолда эса, қазиб олишдан олдин юмшатиш зарур бўлади.
Юмшоқ тоғ жинслари қумли гил, юмшоқ кўмир ва бошқалардан иборатдир. Қаттиклик коэффициенти f=0,6÷0,8. Бу турдаги тоғ жинсларини олдиндан юмшатмасдан барча кўринишдага қазиб олиш машиналари ёрдамида қазиб олиш осон. Улар 7-15 м баландликда қиялик бурчаги 50-60º гача сақлаб тура олади.
Сочилувчан тоғ жинслари га бир жинсли қумлар таалуқлидир. Уларнинг сочилмаларда ва массивдаги қиялик бурчаги ички ишқаланиш бурчагидан (=19-37º) ошмаслиги керак. Қумларда қазиб олиш ишлари бир мунча кам, яъни бир жинсли силлиқланган булаклар орасидаги боғлиқлик кучи амалда мавжуд эмас. Фақатгина зич жойлашган турли жинсли қумларда булаклари орасидаги 0,3-0,5 кгк/см² дан ошмаган боғланиш мавжуд. Қумларнинг силжишига қаршилиги динамик таъсирда кескин камяди.
3. Портлаш, механик бузиш, майдалаш ёки табиат кучлари (қулаш, нураш ва бошқалар) таъсири натижасида қояли ва ярим қояли тоғ жинслари бузилган холатга ўтади ва оддий техник воситалар билан ташиш ва юклаш учун қулай булади.
Бузилган тоғ жинслари бўлагидаги боғликлик даражаси, бўлаклиги ва мустаҳкамлиги бўйича тоғ жинсларининг майдалашгача бўлган мустаҳкамлигидан фарқ қилади. Тоғ жинслари боғлиқлиги қўшилган бўлакларни орасидаги алоқалар тавсифини ойдинлаштиради. Боғлиқлик даражаси биринчи навбатда бузилган жинсларни юмшанувчанлигига ҳамда ишқаланиш К_е (табиий боғлилик тавсифи), илашиш К₃ (механик бузиш тавсифидаги боғлиқлик) коэффициентлари ва жинсларнинг ички ишқаланиш бурчаги p катталиклари билан кўрсатиладиган бўлакликка боғлиқ.