Fiziologiyasi va gigiyenasi

Oziqlanish  normalari.  Odatda,  oziqlanish  ratsionini  tuzishda 
iste'm ol  qilinadigan  oziq  moddalarining  kaloriyligi  hisobga  olina- 
di.  Lekin  to 'la  qiymatli  oziqlanislmi  tashkil  qilish  uchun  buning 
o ‘zi  yetarii  emas.
14-jadval
Bolalar va  o ‘sm irlar uchun  oziqlar tarkibidagi  oqsillar, 
yo g‘lar va  uglevodlarning  bir  kecha-kunduzlik norm asi 
(A.  G.  Xripkova  b o‘vicha)
Yosh
O qsillar
Y og4ar
U glevodlar
U m um iy
m iqdori
H avvonot  dunyosi 
oqsillari
2 -3   oylikkacha
8-10
8-1 0
2 5 -3 0
50-55
5-6   oylik
12-15
12-15
3 5-40
60-75
1-1,5  yosh
4 5 -4 8
36
4 0 -5 0
9 0 -120
3 -4   yosh
60-63
44
6 0-70
180-230
5 -7   yosh
72 -7 5
47
7 5-80
2 5 0 -300
8-11  yosh
75-95
56
80-95
350-380
12-14 yosh
90-110
64
90-110
380-400
15-16 yosh
100-120
68
90-110
4 2 0-450
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Organizm  uchun  oziqlar  tarkibida  barcha  zarur  oziq  moddalar 
(oqsillar,  uglevodlar,  yog'lar,  suv,  mineral  moddalar va vitaminlar) 
bo'lishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Ratsiondagi  oziq  moddalarning 
o'zaro  nisbati  ham  muhim  aham iyat  kasb  etadi.
K ichik  maktab  yoshidagi  bolalar  uchun  oqsillarning  yog'lar 
va  uglevodlarga  bo'lgan  eng  maqbul  nisbati  1 : 1 : 6   hisoblansa, 
bog'cha  yoshidagi  bolalar  uchun  1  :  2  :  3  bo'lsa,  voyaga  yetgan 
odam lar  uchun  1 : 1 : 4   nisbat  maqbul  hisoblanadi.
Jadvalda  turli  yoshlardagi  bolalarning  ratsional  oziqlanishini 
tashkil  qilish  uchun  zarur  bo'lgan  oqsillar,  uglevodlar  va  yog'lar- 
ning  bir  kecha-kunduzlik  normalari  berilgan.
Bolalarning  oziqlanish  ratsionlarini  tuzishda,  ular  organizm i­
ning  vitam inlar  va  mineral  moddalar  bilan  ta'm inlanishiga  asosiy 
e ’tiborni  qaratish  zarur.
Bolalar aralash oziqalar bilan oziqlanganda  ularning organizmi- 
ga  turli-tum an  am inokislotalar  yig'  ini.  vitam inlar tushadi,  chunki 
ulardan ovqatlarning qiymati  ortadi.  Turli-tuman ovqatlar ishtahani 
ochadi,  hazm  shiralarining  katta  miqdorda  ajralishini  chaqiradi  va 
ovqatlarning  yaxshi  o'zlashtirilishini  ta'm inlaydi.  Ovqatlar  hajmi 
va  kaloriyaliligi  bilan  yetarli  bo'lishi  kerak,  y a ’ni  to'yingan  ho- 
latni  chaqirishi  va  organizmning  barcha  energetik  xarajatlarining 
o'rnini  qoplashi  kerak.  Iste'm ol  qilinayotgan ovqatlarning  massasi 
iste’molchining  yoshiga  bog'liq  holda  bir  kecha-kunduzda  2 0 0 0 - 
2600  g  ni  tashkil  qilishi  kerak.
Oziqlanish  tartibi:  «Ratsional  oziqlanish»  tushunchasi  iste’mol 
qilinayotgan  ovqatlarning  miqdori  va  sifatini  o 'z   ichiga olmasdan, 
balki  iste'm ol qilishning to 'g 'ri tartibini, y a'n i  bir kecha-kunduzlik 
ratsionning  vaqtlar  bo'yicha  bo'linishini  ham  o 'z   ichiga oladi.
Bir  kunda  ikki  marta  ovqatlanganda,  mahsulotlar  o'zlarining 
oziqlik va biologik qiymatlarini  vo'qotadi,  odatda, bolalar oziqlan- 
tirishdagi  uzoq  muddatli  tanaffuslarga  ju d a  o g 'ir  chidavdi.  Juda 
tez-tez  ovqatlanganda  esa  oziq  moddalar  hazmlanib  ulgurmaydi, 
bolalarning  ishtahasi  yo'qoladi.
Bolalar  ikki  oylik  bo'lgunicha  eng  qulavi  7-marta  oziqlanish 
hisoblanadi,  3  oydan  5  oygacha  6  marta,  5  oylikdan  1  yoshgacha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5  martalik  oziqlanishni  tashkil  qilish  zarur.  M aktab  bolalari  uchun 
bir  kecha-kunduzda  4  marta  ovqat  yeyish  maqsadga  muvofiqdir. 
Bunday  oziqlanish  tartibi  bo'yicha  ovqatlarni  iste’mol  qilishlar 
orasidagi  tanaffus  6  soatdan  ortiq  bo'lm aydi.
Ovqatlarni  har kuni  bir vaqtda yeyish maqsadga muvofiq,  chun­
ki  bunday  hollarda  vaqtga  shartli  retlekslar  hosil  qilish  mumkin, 
m e'dada esa  ovqat  hazmini  yaxshi  kechishini  ta ’minlovchi  ishtaha 
shirasi  ajraladi.
Bolalarning  ertalabki  nonushtasi  to'yim li  bo'lishi  zarur  va  bir 
kecha-kunduzlik ratsionning 25  % ni  tashkil  qilishi  kerak.  Ikkinchi 
nonushta maktabda amalga oshiriladi va ratsionning 20 % ni tashkil 
qilishi  zarur.  M aktabdagi  issiq  nonushtani  tarkibida  15-30  g  oqsil, 
15-20  g yog',  80-100g  uglevodlar saqlanishi  kerakr.  Odatda, tush- 
lik bir kecha-kunduzlik ratsionning 35  % ni,  kechki ovqatlanish esa 
20  %  ga yaqinini  tashkil  qilishi  zarur.
G o'shtli  va baliqli  taomlarni  kunning  birinchi  yarmida qabul  qi­
lish tavsiya qilinadi,  chunki ekstraktiv moddalarga boy va ular asab 
tizim iga qo'zg'atuvchi  sifatida ta ’sir ko'rsatadi. Kechqurun esa sut- 
li-o'sim likli taomlar iste'm ol  qilish tavsiya qilinadi.
Iste’mol  qilinayotgan  ratsion  tarkibiga  1/3  qism  oqsillar  va 
yog'larni  hayvonot dunyosi  mahsulotlari  shaklida qo'shish  tavsiya 
etiladi.