Fiziologiyasi va gigiyenasi

XIII  BOB.  AYIRUV  JARAYONLARINING 
YOSHGA  OID  XUSUSIYATLARI
1 3 .1 . Ayirish  jaravonlarining  ahamiyati
M oddalar  almashinuvi  jarayonlarida  parchalanish  mahsulotlari 
hosil  b o ia d i.  Bu  mahsulotlarning  bir  qismi  organizm  tom onidan 
o'zlashtirilsa.  qolganlari  esa  undan  chiqarib  tashlanadi.
0 ‘pka  orqali  organizmdagi  karbonat  angidrid,  suv  va  uchuvchi 
m oddalar  chiqariladi.  Ichaklar  najas  tarkibida  ay rim  tuzlarni,  ter 
bezlari  -   suv.  tuzlar.  organik  moddalarni  ajratadi.
Ayiruv  jarayonlarida  asosiy  rolni  buyraklar  o'ynaydi.  chunki 
ular  orqali  organizmdan  suv.  tuzlar.  ammiak.  mochevina.  siydik 
kislotasi  chiqarilib.  qonning  osmotik  xususiyatlarining  doimiyli- 
gini  ta'm inlaydi.  Buyraklar  orqali  organizmda  hosil  b o ia d ig a n  
yoki  dorilar  shaklida  qabul  qilinadigan  zaharli  m oddalar  chiqarib 
yuboriladi.
Buyraklar  qonning  m a iu m   o ich am d ag i  doimiy  reaksiyasini 
ta 'm in   etadi.  Qonda  almashinuv  mahsulotlarining  kislotali  yoki 
ishqorli  mahsulotlari  jam lanib  qolsa.  buyraklar  orqali  o'shalarga 
mos tuzlarning ortiqcha qismini chiqarib yuborilishini tezlashtiradi.
Qon reaksiyasining doimiyligini ta'm inlashda buy raklar tom oni­
dan  sintezlanadigan  am miak  kislotali  m oddalar  tarkibidagi  natriy 
va  kaliyning  o'rni  almashtirishi  ayiruv jarayonidagi  buyraklarning 
rolini  yanada  oshirdi.  Bu  paytda  ammoniy tuzlari  hosil  b o iib .  ular 
siydik tarkibida chiqarib yuboriladi,  natriy  va kaliylar organizm eh- 
tiyojlari  uchun  saqlab  qolinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Buyraklar  (ular  ikkita  -   o ‘ng  va  chap)  loviya  shaklida  bo'lib, 
tashqi toinoni  biroz shishgandek k o ‘rinishda bo*Isa,  ichki  tomoni -  
botiq.  Ular q izg 'ish -q o 'n g ‘ir rangda bo'lib, massasi  120 g ga yaqin.
Buyraklar  umurtqa  pog'onasining  bel  qismida,  ya'ni  I  va  II  bel 
segmentlari  darajasida  joylashgan.  0 ‘ng  buyrak  chap  buvrakdan 
2-3  sm  pastda  joylashgan.  Har  bir  buyrakning  yuqorigi  uchida 
buyrak  usti  bezlari  yotadi.
24-rasm.