Fiziologiyasi va gigiyenasi

9.  10.  Qon  aylanishining boshqarilishi
Yurak va tom irlar innervatsiyasi.  Yurakning faoliyati ikki juft 
nervlar:  adashgan  va  simpatik  nervlar  bilan  boshqariladi.  Adash- 
gan nerv  uzunchoq m iyadan boshlansa,  simpatik nerv  esa orqa mi- 
yaning bo'yin  qismidagi  simpatik tugunidan boshlanadi. Adashgan 
nerv yurak  faoliyatini tormozlaydi.  Simpatik nerv bo'ylab yurakka 
tushayotgan  nerv  impulslari  ta'siri  ostida  yurakning  faoliyat  ritmi 
tezlashadi  va  har bir yurakning  qisqarishi  kuchli  bo'ladi.
Qon  aylanuvchi  tom irlar  ko'ndalang  kesimi  yuzasining  o'zga- 
rishi  simpatik tomirlarni toraytiruvchi  nervlar bo'ylab  tom irlar de- 
vorlariga  keladigan  impulslari  ta ’siri  ostida  yuz  beradi.
Bola tug'ilish paytida uning yurak muskullarida simpatik nervi- 
ni  ham parasimpatik nervlarining  uchlari yetarlicha yaxshi ko'rinib 
turadi.  Bolalar hayotining  dastlabki yillarida (2-3  yoshgacha)  sim­
patik  nervning  yurakka  tonik  ta ’siri  ustun  bo'ladi,  bunda  yurakni 
qisqarish chastotasi bo'yicha gap yuritish mum kin (yangi tug'ilgan 
bolalarda  1  daqiqada  140 martagacha qisqaradi). Bu yoshda adash­
gan nerv  markazining tonusi  past  bo'ladi.
297
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bolaning  yoshi  ulg'ayishi  bilan  adashgan  nervning  yurakka 
ta'siri  orta  boradi.  I.  A.  Arshavskiy  fikricha,  bu jaravonda  muhim 
rolni  skelet  muskullarining  rivojlanishi  o'vnaydi.  Bola  3^4  oylik 
bo‘lganida  u  boshini  tuta  oladi.  ayni  shu  yoshda  adashgan  nervni 
yurak  faoliyatiga  ko'rsatuvchi  ta'sirining  dastlabki  belgilari  na- 
m oyon b o ‘la boshlaydi  (k o'z olmachasini  bosish reflektor ravishda 
yurak  ritmining  sekinlashishini  chaqiradi).
3—4
  voshli  bolalarda  harakat  faolligi  jiddiy  darajada  ortadi,  bu 
vaqtga kelib adashgan nervning tonik ta'siri  mustahkamlanadi.  Bo­
lalarda  harakatlarning  to'xtatilishi  adashgan  nervning  yurak  faoli­
yatiga  ta ’sirining  to'xtalishi  bilan  birgalikda  kechadi.  7  yoshdan 
12  yoshgacha  bo'lgan  muddatda  adashgan  nervning  boshqaruv- 
chilik roli  ortadi,  y a'ni  yurakning  qisqarish ritmining  sekinlashishi 
bilan  birga  kechadi.