Fiziologiyasi va gigiyenasi

maksimal 
bosim
  deyiladi.  Bu  holat yurakdan  yirik  tomirlarga  sistola  paytida 
undan  periferiyaga  oqib  ketayotgan  qondan  ko'p  va  katta  miqdor- 
dagi  qon kiritiladi  va natijada yuqoridagi yuzaga keladi.  Yurakning 
bo'shashish  fazasida (diastola)  arterial  bosim  pasayadi  va diastolik 
yoki 
minimal bosim
  yuzaga  keladi.  Sistolik  va  diastolik  bosimlar 
orasidagi  fa rq /w /s  
bosimi
  deb  ataladi.  Puls  bosimining  o ic h am i 
qanchalik  kam  bo'lsa,  sistola  paytida  yurak  qorinchasidan  aortaga 
shuncha  qon  haydaladi.
Odamning  velka  arteriyasida  sistolik  bosim  110-125  mm  sim. 
ust.  ga teng bo'lsa,  diastolik bosim esa 60-85  mm  sim.  ust.  ga teng 
bo'ladi.  Yosh  bolalarda  qon  bosimi  voyaga  yetgan  odamlardagi- 
ga  nisbatan jiddiy  darajada  past.  Bola  qancha  yosh  bo'lsa,  unda- 
gi  kapillarlar  turi  shuncha  katta  bo'ladi  va  qon  tomirlarining  yu­
zasi  shuncha  katta  bo'ladi.  demak,  qon  bosimi  ham  shuncha  past
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'ladi. Yangi tug'ilgan bolaning maksimal bosimi  76 mm  sim.  ust. 
ga  yaqin,  minimal  bosim  esa  4 0 -5 0   mm  sim.  ust.  ga  teng,  yosh 
ulg'ayishi  bilan  arteriya  tom irlarining  ko'ndalang  kesimi  yuzasini 
nisbatan  torayishi  tufayli  qon  bosimini  oshishi  kuzatiladi.
6 -7  yoshgacha bo'lgan bolalarda yurakning o'sishi  qon tom irla­
rining  o'sim idan  ortda  qoladi.  kevingi  davrlarda  esa,  avniqsa, jin ­
siy yetilish davrida yurakning o'sishi tom irlarning  o'sishidan  ustun 
bo'ladi.  Bu  holat  qon  bosimi  darajasida  o 'z   aksini  topadi.  ayrim 
paytlarda  o'sm irlik  gipertoniyasi  deb  ataluvchi  bosim  kuzatiladi, 
bu  esa  yurakning  haydovchi  kuchi  nisbatan  tor  qon  tomirlari  to- 
monidan  ko'rsatilayotgan  qarshilikka  uchraydi,  tana  massasi  esa, 
bu  davrda jiddiy  darajada ortadi.  Qon bosimining bunday  ko'tarili- 
shi.  odatda,  vaqtinchalik xarakterga ega.  Lekin  o'sm irlik gipertoni­
yasi paytida jism oniy vuklamalarni  dozalashda juda ehtiyot bo'lish 
talab  qiladi.
50  yoshdan  keyin  maksimal  bosim  130-145  mm  simob  ustuni- 
gacha oshishi  mumkin.  S o g io m  odamlarda qon bosimining o'lcha- 
mi  doimiy  ravishda  bir  xil  darajada  ushlab  turiladi.  Qon  bosimi 
kuchli jism oniy  ish  bajarganda  ko'tariladi.  Qaysiki,  qon  bosim in­
ing к о 'tarilishiga olib keluvchi  turli  emotsional  holatlar arterial  bo- 
simning  ko'tarilishiga juda kuchli  ta ’sir ko'rsatadi.  Qon  bosimning 
doimiyligini  ta ’minlashda  asab  tizim ining  roli  juda  muhim.  Qon 
bosimining o ich am in i  aniqlash  muhim  diagnostik aham iyatga ega 
bo'lganligi  sababli  tibbiyot  am aliyotida  keng  qo'llanilm oqda  va 
foydalanilm oqda.