Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

Mioglobin.
Ko’ndalang-targ’il va ba’zi silliq muskullarda muskul
gemoglobini – mioglobin uchraydi. U ham gem va oqsil qismdan iborat, ko’p
xossalri bo’yicha gemoglobinga yaqin. Mioglobinning kislorod biriktirish
qobiliyati juda yuqori bo’lgani uchun u muskullarda kislorod zahirasi hosil
qiladi. Bunday zahiraning mavjudligi uzoq vaqt ritmik ravishda qisqarib, faollik
ko’rsatadigan muskullar (yurak muskuli, jag’ muskullari) uchun muhim. Bunday
muskullar qisqarganda kapillyarlar siqilib, ulardan qon oqishi to’xtaydi. Bu
vaqtda zahiradagi kislorod sarflanadi. Muskul bo’shashganda, qon oqishi
tiklanadi, mioglobin yana kislorodni biriktiradi. Yurak muskulidagi mioglobin
miqdori taxminan 0,5%. Kislorod bilan ta’minlanish kamayib ketsa, yurak
muskuli to’qimasining har bir grammi mioglobin bilan birikkan kisloroddan 2
cm
3
O
2
ajratadi. Bu miqdor yurakning sistola vaqtidagi kuslorodga bo’lgan
ehtiyojini qondira oladi.
Gemoliz.
Gemoglobinnig eritrotsitlar ichida bo’lishi katta ahamiyatga ega.
Agar u plazmada erigan holda bo’lganda, qonning yopishqoqligi keskin oshib,
qon aylanishi qiyinlashar, qonning onkotik bosimi ko’tarilib, to’qimalar
suvsizlanar edi, binobarin kislorodning gemoglobin bilan birikishi buzilardi.
Ba’zi shroitlarda va ma’lum moddalar ta’sirida eritrotsitlarning qobig’i
yorilib, ichidagi gemoglobin qon plazmasiga chiqadi. Bu hodisaga gemoliz
deyiladi.
Gemolizning bir nechta turi mavjud. Gipotonik eritmada eritrotsitlar ichiga
suv kirishi natijasida ular shishadi. Agar eritmadagi tuzlar miqdori ancha oz
bo’lib, gipotoniklik darajasi yuqori bo’lsa, eritrotsitlar yorilib ketadi. Bu osmotik
gemoliz. Eritrotsitlarning osmotik gemolizga chidamliligi bir xil emas.
Chidamliligi eng kam bo’lgan eritrotsitlar NaCI ning 0,4% eritmasida yorila
boshlaydi, 0,34% li eritmada eritrotsitlarning deyerli hammasi gemolizga
uchraydi.
Ba’zi kimyoviy moddalar, xususan yog’ erituvchilar (efir, xloroform, benzol,
spirt) eritrotsit qobig’ini eritib, kimyoviy gemolizga sabab bo’ladi. Idishdagi
qonning qattiq chayqalishi, muzlab, erishi mexanik gemolizni sodir qiladi.

---

Ba’zi ilonlar va hashoratlar zahari, guruhi va rezusi to’g’ri kelmaydigan
qonni quyish biologik gemoliz paydo qiladi.