Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

QON PLAZMASI
Qonning shaklli elementlardan ajratilgan qismi plazma, deyiladi. Uning 90%
suv, 7-8% oqsillar, 1,1% boshqa organic moddalar va 0,9% anorganik tuzlardan
iborat.

---

Tomirlarda harakat qiluvchi qon plazmasi tomirlar ichidagi suyuqlik
hajmining doimiyligini ta’minlaydi. Qonning kislota-ishqoriy muvozanati ham
plazmaga bogliq. Plazmadagi suv tomirlar ichidagi suv hajmini tashkil qiladi.
Bu suv katta yuzaga ega bo’lgan kapillyarlar devori orqali doim to’qima
oralig’idagi suv bilan almashinib turadi. Qon va to’qima suyuqligi o’rtasida
elektrolitlar va kichik molekulali moddalarning uzluksiz almashinuvi ham
kuzatiladi. Bu ikkila suyuqlik hajmlar (tomirlar ichi va to’qimalararo) eritmalar
tarkibi juda o’xshash. Farq faqat yurik molekulali moddalar, asosan oqsillar
miqdorida. Yirik molekulali oqsillar kapillyarlar devoridan to’qima suyuqligiga
o’ta olmaydi.
Plazma elektrolitlari uning osmotic bosimini, faol reaksiyasini ta’minlaydi.
Bu ko’rsatkichlarning doimiyligi birinchi galda qon hujayralarining mo’tadil
faoliyati, undan keyin boshqa hujayralar uchun juda muhim. Plazmadagi
elektrolitlarning umumiy miqdoridan tashqari, ular orasidagi nisbat ham bir
me’yorda saqlanishi kerak. Shuning uchun qonga yuboriladigan va a’zolar
faoliyati tekshirilganda qo’llaniladigan sinama eritmalsr qonga nisbatan faqat
izotonik emas, balki izoionik bo’lishi maqsadga muvofiq.
Plazmada oqsillardan tashqari tarkibida azot bo’lgan kichik molekulyar
moddalar ham bor. Ular plazma oqsillari biror yo’l bilan cho’ktirilgandan keyin
ham eritmada qoladi. Shu sababdan, qoldiq azot deb ataladi. Bu moddalarning
ko’p qismini siydikchil tashkil qiladi. Plazma nooqsil azotining umumiy miqdori
taxminan 25-30 mg%.
Plazmada azotsir organic moddalardan glyukoza (80-120 mg% yoki 4,44-6,66
mmol/l), neytral yog’lar, organic kislotalar mavjud.
Yog’ va yog’simon moddalarning umumiy miqdori 0,4-0,7%.