Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

 
 
 
 

---

182 
14-Bob. Analizatorlar fiziologiyasi. Eshituv, ko‘ruv, teri sezuvchanligi, hid va 
ta’m bilish. Oftalmologiya sohasidagi profilaktik va diagnostik ishlar
 
Sensor tizim (lotincha sensus - sezish) deganda, asab yo‘llari orqali retseptor 
apparatlari va o‘zaro bir-biri bilan bog‘langan, MAT ning ma’lum bir 
tuzilmalarining yig‘indisi tushiniladi. Uning vazifasi bir xil fizik tabiatga ega 
bo‘lgan ta’sirlarni tahlil qilib, tashqi signalni kodlash bilan tugallashdan iborat.
 
Analizatorlarning tuzilishi sodda yoki murakkab bo‘lishiga qaramay, uning tarkibi 
kamida uch qismga ajratiladi:
1. 
Ta’sirlarni qabul qiluvchi, ixtisoslashgan retseptor neyron; 
2. 
Retseptor neyronlar birligi (bloki) yoki bir guruh birliklardan kelgan 
ma’lumotlarni qabul qiluvchi birlamchi markaz; 
3. 
Birlamchi markazlardan o‘tgan ma’lumotlarni qabul qiluvchi bitta yoki bir 
nechta ikkilamchi va birlashtiruvchi markazlar. 
Yuqori darajada rivojlangan organizmlarda birlashtiruvchi markazlar bir-biri bilan 
bog‘langan bo‘ladi. Ichki va tashqi muhit o‘zgarishlari ularning o‘zaro 
munosabatlari natijasida idrok qiladi. Sensor tizimining faoliyatlari ta’sirotlarni 
retseptorlar qabul qilishidan boshlanadi. 
 
Retseptorlar va ularning tasnifi.
Retseptorlar - har xil turdagi ta’sirlar 
energiyasini, asab tizimining o‘ziga xos faolligiga transformatsiya qilish uchun 
belgilangan oxirgi ixtisoslashgan tuzilmalar, ya’ni retseptor hujayralardir. Bu 
hujayralar boshqa hujayralardan ikki jihatdan farq qiladi. Birinchidan, ta’sirot 
energiyasi, ular uchun oldindan hujayrada jamg‘arilgan energiya hisobiga yuzaga 
chiqadigan jarayonlarni ishga solib boruvchi rag‘bat bo‘lib xizmat qiladi. 
Ikkinchidan, retseptor, hujayra potensialini hosil qilib, o‘zi tashqi ta’sirot 
energiyasini qabul qila olmaydigan hujayralarga o‘tkazadi.