Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Eshitish analizatorlari. 
Eshitishning fizikaviy va biologik aspektlari 
o‘rtasidagi odatdagi farqi bu sohada qo‘llaniladigan terminlarda ham o‘z aksini 
topadi. "Akustik" termini va uning hosilalari tovushning fizikaviy xususiyatlariga 
va mexanik yoki anatomik tuzilmalariga nisbatan ishlatilsa, eshitishning fiziologik 
jarayonlari va uning anatomik korrelyatlari to‘g‘risida gapirilganda "eshituv" 
terminidan foydalaniladi. Eshitish organizm funksiyasi bo‘lib, o‘zining kelib 
chiqishi bo‘yicha tovush bilan uzviy bog‘liqdir. Tovush fizik hodisa sifatida tarang 
muhit zarrachalarining tebranuvchan harakatlari bo‘lib, gazlarda, suyuqliklarda va 
qattiq jismlarda to‘lqin sifatida tarqaladi. Tovush to‘lqinlari, ko‘pchilik hollarda, 
boshqa mexanik hodisalar bilan bir vaqtda paydo bo‘lib, ular tirik organizmlarning 
bir butunligini buzish yoki to‘la vayron qilish kuchi juda katta energiyaga ega. 
Hayvonot dunyosining evolyusiyasi jarayonida tovush to‘lqinlari, mexanik 
tebranishlarga javoban reaksiya qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan maxsus a’zolarni 
paydo bo‘lishini belgiladi. Ushbu a’zolarning rivojlanishi va mukammallashishi 
tovush to‘lqinlarini qabul qiluvchi maxsus eshitish a’zolarining paydo bo‘lishiga 
olib keladi. Bu tebranishlar ko‘rsatib o‘tilgan muhitlarga to‘lqin holatida tarqaladi 
va organizmlarning maxsus a’zolariga ta’sir etib, ularni shikastlashi mumkin 
bo‘lgan mexanik hodisalardan xabardor qiladi, bir yoki boshqa turlarga mansub 
hayvonlar uchun o‘zaro muloqot vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Tovush 
tebranishlarini uch hilga: chastotasi 20 Gs dan kam bo‘lgan odamning qulog‘i 

---

193 
eshitmaydigan infratovushlarga, chastotasi 20 Gs dan 20000 Gs gacha bo‘lgan 
odamning qulog‘i eShita oladigan tebranishlarga va nihoyat eshitib bo‘lmaydigan, 
chastotasi 20000 Gs dan yuqori bo‘lgan ultratovushlarga bo‘lish mumkin. Tovush 
to‘lqinlari havoda 335 ms tezlikda tarqalib tovush bosimini hosil qiladi. Tovush 
bosimi detsebellarda o‘lchanadi. Vaqt birligida maydon birligiga to‘g‘ri keladigan 
tovush energiyasi tovushning kuchini ifodalaydi. Yakka chastotali tovushlarni ton 
deb ataladi. Odatda tovush bir necha chastotali tovushlar natijasida hosil bo‘ladi. 
Bu chastotalar asosiy chastotadan ikki, uch va undan ortiq marta farq qilsa, 
musiqaviy tovush paydo bo‘ladi. Bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan chastotalar shovqin 
hosil qiladi.